این شکایتی است که مادر یک کودک پرحرف چهارساله نزد درمانگر خود برده است. بخوانید و ببینید به نظرتان موقعیتی آشنا نمی‌آید. «کودک من دست از حرف زدن بر نمی‌دارد. او به معنای واقعی کلمه از ۷ صبح تا ۸ بعدازظهر صحبت می‌کند. او روزی هزار بار می‌گوید مامان و اصرار می‌کند که به هر جمله‌ای از دهانش خارج می‌شود، پاسخ دهم. من دارم عقلم را از دست می‌دهم و احساس وحشتناکی از گفتن این حرف دارم، اما این اواخر نمی‌توانم صدای او را تحمل کنم. چگونه می‌توانم بدون اینکه والدی بداخلاق باشم، فرزند پرحرفم را تحمل کنم؟»
صحبت‌کردن بچه‌ها واقعا شیرین و دوست‌داشتنی است، اما تابه‌حال یک روز کامل را با کودکی گذرانده‌اید که مدام در حال حرف‌زدن است؟ فرض کنید کودکی خردسال دارید که روزی چندصد بار می‌گوید «مامان» و اصرار دارد به هر جمله‌ای که می‌گوید واکنش نشان دهید. اگر پای صحبت‌های والدینی بنشینید که کودک خردسال دارند، به‌احتمال زیاد از صحبت‌کردن بیش از حد کودکشان گلایه خواهند کرد.
کودکان با صحبت‌کردن بی‌وقفه میزان صبر و مقاومت والدین را می‌آزمایند. هر مرحله از رشد کودک چالش‌های خاص خودش را دارد. در مرحله‌ای که کودک یاد می‌گیرد با کلمات مختلف جملات معنادار بسازد، کم‌کم مقدار صحبت‌کردن او بیشتر می‌شود. صحبت‌کردن و سؤال پرسیدن روش‌هایی‌اند که کودک برای آشنایی بیشتر با محیط استفاده می‌کند و دنیای اطرافش را بیشتر می‌شناسد.
گرچه گاهی این صحبت‌کردن بی‌وقفه کودک بسیار آزاردهنده است و ممکن است بخواهید با جست‌وجوی راه‌های ساکت‌کردن کودک با عنوان «چکار کنیم بچه کمتر حرف بزنه؟» به‌دنبال یافتن راه‌حل باشید، لازم است بدانید که این اوضاع موقتی است. با بزرگ‌ترشدن کودک و افزایش درکش از محیط کم‌کم صحبت‌کردن او کمتر خواهد شد. صبور باشید و بدون عصبانیت کودکتان را با دنیای اطرافش آشنا کنید.
بسیاری از والدین، نگران زیاد صحبت كردن كودكانشان هستند، در حالی كه زبان به عنوان یكی از عوامل رشد شناختی كودكان محسوب می‌شود. می‌توان از این واكنش رفتاری، نقطه قوتی برای رشد مهارت‌های ارتباطی كودك به وجود آورد.
زبان به عنوان یکی از عوامل رشد شناختی کودکان محسوب می شود و پرحرفی کودک در سنین رشد امری طبیعی است. برخی از ما والدین به دلیل مشغله های زیاد حوصله حرف زدن با کودک را نداریم و وقتی کودک ما زیاد حرف می‌زند کلافه شده و او را سرزنش می کنیم.
در مرزگذاری برای کودک پرحرف احساس گناه را رها کن
این غیرمعمول نیست که کودکان کوچک‌تر آنچه را که در نهایت به صدای درونی آنها تبدیل می‌شود با صدای بلند روایت کنند. این به عنوان یک گام رشدی خوب به سوی خودتنظیمی عمل می‌کند و برای شما خوب است که قسمت‌های روایی گفت‌وگوی بی‌وقفه را تنظیم کنید. این احتمال وجود دارد که شما یک برون‌گرا در حال جوانه زدن در دستان خود داشته باشید که با صحبت کردن دنیای خود را پردازش می‌کند. همانطور که او بزرگ‌تر می‌شود، احتمالاً عضلات مغز خود را برای مهارت‌های فیلتر کردن بهتر تقویت می‌کند و صحبت کردنش را کاهش می‌دهد. تا آن زمان، شما می‌توانید آن فیلتر برای او باشید، نه به این دلیل که شما یک والد بد هستید، بلکه به این دلیل که پدر و مادر یک کودک چهارساله و مغز جوان او هستید!
علت پرحرفی کودکان چیست؟
۱. اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD)
گاهی علت روانشناسی پرحرفی کودک ابتلا به برخی اختلالات رفتاری است. معمولا کودکانی که دچار اضطراب، اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی و سایر اختلالات رفتاری هستند، تمایل بیشتری به صحبت‌کردن دارند.
صحبت کردن بیش از حد، پریدن وسط حرف و قطع کردن صحبت یکی از علایم بیش فعالی است و این نوع پرحرفی با درمان بیش فعالی خود به خود و به مرور رفع می شود.
گاهی والدین با توجه مثبت یا منفی خود به پرحرفی کودکان در ایجاد این مشکل مؤثر هستند و خودشان نیز با استفاده از روش های تغییر رفتار می توانند آن را اصلاح کنند. در صورتی پرحرفی کودکان نشانه تکانشگری و ابتلا به اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی است که کودک صرف‌نظر از محیط و اطرافیان، بی‌وقفه حرف بزند و مدام صحبت دیگران را قطع کند.
۲. اضطراب
اگر کودک حین صحبت‌کردن بی‌وقفه استرس دارد، علت پرحرفی اضطراب درونی اوست. گرچه اضطراب کودک معمولا با رفتارهایی مانند خجالت‌کشیدن یا گوشه‌گیری همراه است، گاهی کودکان خردسال اضطرابشان را با پرحرفی نشان می‌دهند.
۳. هوش زیاد
صحبت‌کردن بیش از حد کودک همیشه حاکی از ابتلا به اختلالات رفتاری مختلف نیست و گاهی ممکن است نشانه‌ای از توانایی کلامی فوق‌العاده او باشد که در کودکان تیزهوش رایج است. یافتن راه‌های دیگری برای ابراز وجود کودک و ارتباط با دیگران ممکن است وابستگی کودک به صحبت‌کردن با شما را تا حد زیادی کاهش دهد.
۴. اوتیسم
اگر صحبت‌کردن بی‌وقفه کودک با سایر مشکلات اجتماعی مانند ارتباط چشمی ضعیف، پافشاری زیاد روی یک موضوع یا مشکل در برقراری ارتباط متقابل همراه است، ممکن است نشانه‌ای از طیف اوتیسم باشد. اگر نگران صحبت‌کردن بیش از حد کودکتان هستید، بهتر است در این باره با متخصص کودکان مشورت کنید.
دلایل روانشناختی دیگر
گاهی علت روانشناسی پرحرفی کودک ابتلا به برخی اختلالات رفتاری است. معمولا کودکانی که دچار اضطراب، اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی و سایر اختلالات رفتاری هستند، تمایل بیشتری به صحبت‌کردن دارند. در صورتی پرحرفی کودکان نشانه تکانشگری و ابتلا به اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی است که کودک صرف‌نظر از محیط و اطرافیان، بی‌وقفه حرف بزند و مدام صحبت دیگران را قطع کند.
یکی از مهم‌ترین علت‌های پرحرفی در کودکان حس کنجکاوی و تمایل به دانستن همه چیز است. وقتی فرزندمان ما را سوال پیچ می کند و پشت سر هم سوالات عجیب و غریب می پرسد، لازم است با صبر و حوصله به سوال های کودک پاسخ دهیم و این روحیه پرسش‍گری را در او تقویت نماییم. اگر جواب سوالی را نمی دانید، به او بگویید که «من نمی دانم، بهتر است در کتاب جواب آن را پیدا کنیم» یا «در اینترنت جستجو کنیم» و به او کمک کنید تا پاسخ سوالش را پیدا کند.
کودکان به صورت ذاتی کنجکاوند و کنجکاوی نقش بزرگی در چگونگی رشد و شکل گیری شخصیت آن ها دارد. یکی از دلایل پرحرفی کودکان حس کنجکاوی و تمایل به دانستن همه چیز است. کودکان پر حرف به دنبال چیزهای تازه برای یادگیری هستند و چون تمایل به دانستن همه چیز دارند، بیشتر حرف زده و سوال می کنند پس جواب آنها را به خوبی بدهید زیرا کنجکاوی اگر به درستی هدایت شود، زندگی کودک به طور کلی تغییر خواهد کرد.
یکی دیگر از مهم ترین علت‌های پرحرفی در کودکان، نیاز به جلب توجه است. شاید تا کنون بارها توجه کرده باشید، زمانی که مادران با تلفن به مدت طولانی صحبت می‌کنند یا در جمعی مشغول صحبت هستند و از کودک شان غافل می‌شوند، کودک با صحبت کردن طولانی یا پرسش‌های مکرر سعی می‌کند که توجه مادر را به خود جلب کند. روان‌شناسان ریشه این نوع واکنش‌های رفتاری کودک را جلب توجه والدین می‌دانند.
هوش و استعداد
کودکانی که زیاد حرف می زنند، از هوش بالایی برخوردارند زیرا یکی از نشانه های ارزیابی کودکان باهوش، توانایی آنها در تکلم و تسلط سریع تر بر تکلم است. رشد مهارت های ارتباطی و شناختی در کودکانی که دیرتر حرف می زنند، با تاخیر صورت می‌گیرد.
گرایش به تعامل
یکی از دلایل پرحرفی کودکان تمایل آنها به برقراری ارتباط با دیگران است. مهم ترین روابط اجتماعی کودک روابط او با دوستانش است. کودکان پرحرف سریع تر دوست پیدا کرده و زودتر رابطه دوستی برقرار می‌کنند.
گاهی ترس کودکان نیز به زیاد صحبت کردن آنها منجر می‌شود. این اتفاق به ویژه در سنین پایین و برای کودکانی که شب‌ها از تنها خوابیدن در اتاق خود می‌ترسند، اتفاق می‌افتد. چنین کودکانی از والدین شان می‌خواهند که کنار آنها بمانند تا با آنها صحبت کنند.
حسادت نیز به خصوص پس از به دنیا آمدن فرزند جدید در خانواده، برای کودکان بالای ۳ سال، می‌تواند عاملی برای زیاد صحبت کردن و جلب توجه والدین محسوب شود. در بسیاری موارد، زیاد حرف زدن حتی در بزرگسالان نیز وسیله‌ای برای پوشش پریشان احوالی روحی یا نگرانی‌های درونی است. اگر والدین به فرزندشان به اندازه کافی توجه کنند و برایش به طور اختصاصی وقت بگذارند، اما باز هم فرزندشان به طور غیرعادی صحبت کند، باید به دنبال ریشه‌های روانی قضیه بگردند. نباید فراموش کرد که گاهی نیز کم حرف زدن کودکان می‌تواند نشانه‌ای از بروز افسردگی در آنها باشد.
بعضی اوقات فرزندان از والدین خود الگو می‌گیرند و پرحرفی آن ها ناشی از تأثیرپذیری از اولیاست و در این گونه موارد با اصلاح رفتار والدین می توان در رفتار کودک نیز تغییر ایجاد کرد. خودداری کردن از توبیخ، تنبیه و سرزنش و تقویت رفتارهای مثبت مانند به موقع حرف زدن، رعایت نوبت در هنگام صحبت کردن و سنجیده حرف زدن از روش های اصلاح پرحرفی است.
بلند فکر کردن
برخی کودکان در سنین پایین با خودشان حرف می زنند و بلند بلند فکر می کنند و هرچه به ذهنشان می آید را به زبان می آورند. این رفتار بخشی از فرایند رشدی آن هاست و به او در حل مسائل و کنترل نفس کمک می‌کند.
کمبود محبت
کودکان برای رشد بهتر، به عشق و محبت نیاز دارند. کمبود عاطفی در کودکان معمولا از فاکتورهای بسیاری مانند ترک کودک، بدرفتاری با وی و نیز انواع مشکلات پیچیده خانوادگی ناشی می شوند و درنهایت زمینه را برای بی توجهی نسبت به کودک فراهم می کنند. یکی از نشانه های کمبود عاطفی در کودکان پرحرفی است زیرا این کودکان با حرف زدن زیاد سعی در جلب توجه والدین دارند.
راهکارهای مقابله با پرحرفی کودکان
علت پرحرفی کودکان هرچه باشد، گاهی والدین واقعا از این‌همه سؤال و جواب خسته می‌شوند. اگر اکنون در این وضعیت هستید و هرلحظه وسوسه می‌شوید که به کودک بگویید «ساکت باش دیگه»، باید بدانید که این راهکار مؤثری نیست؛ ممکن است در لحظه کودک ساکت شود، اما تأثیر مثبت و ماندگاری روی او ندارد.
۱. تعیین کنید چه صحبت‌هایی نیاز به پاسخ دارند
همه حرف‌های کودک خطاب به شما نیستند و گاهی در حال بازی‌کردن با خودش حرف می‌زند و واقعا نیازی به پاسخی از جانب والدین ندارد. به حرف‌هایی که کودک خطاب به شما می‌گوید و سؤالاتی که می‌پرسد، با مهربانی جواب بدهید ولی وارد حریم صحبت‌کردن او با خودش یا اسباب‌بازی‌هایش نشوید و اجازه بدهید تنها بازی‌کردن را یاد بگیرد.
مثلا اگر می‌گوید «من می‌خوام با رنگ‌های آبی و قرمز و بنفش نقاشی بکشم» این جمله نیازی به پاسخ یا واکنشی از سمت شما ندارد. اما اگر می‌گوید «مامان، به این نقاشی نگاه کن، خوب کشیده‌ام؟»، یعنی باید به تصویری که خلق کرده است توجه کنید و مهربانانه نظر بدهید.
۲. حدومرز تعیین کنید
به زبانی ساده و قابل‌فهم به کودک توضیح دهید که کارهای دیگری هم دارید که باید در طول روز انجام بدهید و بازی با او را هم در فهرست کارهایتان بگنجانید. زمانی از روز را به نشستن کنار فرزندتان و بازی‌کردن و صحبت‌کردن با او اختصاص دهید. در این زمان هیچ کار متفرقه دیگری انجام ندهید و تمام توجهتان را معطوف بازی‌کردن با او کنید.
با این کار نیاز کودک به بودن در کنار شما رفع می‌شود و وقتی مشغول کارهای دیگر شوید، مدام دنبالتان نخواهد بود. وقتی زمان مشخصی از روز را به وقت‌گذراندن با کودک اختصاص می‌دهید، کم‌کم می‌فهمد چه زمانی وقت بازی‌کردن و صحبت‌کردن با شماست.
۳. مراقب لحنتان باشید
هرگز حرف‌هایتان را با لحن تند یا جملات منفی به کودک نگویید. شنیدن جملاتی مانند «تو هیچ‌وقت دست از حرف‌زدن برنمی‌داری!» باعث می‌شود در ذهن کودک تصوری منفی از خودش شکل بگیرد و خجالت‌زده شود.
به‌جای صحبت‌کردن با لحن تند، به کودک بگویید «من عاشق شنیدن حرف‌های تو هستم، اما کارهای دیگری هم دارم که باید انجام بدم. هروقت کارهام تموم شد، با هم صحبت می‌کنیم. باشه عزیزم؟» این لحن صحبت‌کردن باعث می‌شود کودک بفهمد شما همیشه دوستش دارید و فقط وظایف دیگری هم دارید که نمی‌توانید تمام‌وقت کنارش باشید.
چطور خودتنظیمی و کنترل تکانه را به کودک بیاموزیم؟
هیچ کودکی مجهز به مهارت‌های مختلف به دنیا نمی‌آید؛ ما والدین مهارت‌های مختلف را به آنها می‌آموزیم. همه کودکان برای تقویت مهارت‌های خودتنظیمی و کنترل تکانه نیاز به الگو و انجام تمرینات مکرر دارند. علت پرحرفی کودکان هرچه باشد، شما باید به شیوه‌ای سرگرم‌کننده خودتنظیمی را به کودک خود بیاموزید.
۱. زمانی از روز را به تمرین سکوت اختصاص دهید
به‌تدریج باید تحمل ساکت‌ماندن فرزندتان را افزایش دهید. به کودک بگویید «بیا چند دقیقه هیچی نگیم و یک کار سرگرم‌کننده انجام بدیم، مثلا نقاشی بکشیم یا با لگوها بازی کنیم». از زمان‌های کوتاه شروع کنید و به‌تدریج این زمان را افزایش دهید.
در ابتدا همراهی‌اش کنید و به‌مرور اجازه دهید به‌تنهایی مشغول بازی‌کردن شود. اسباب‌بازی‌های متنوع در اختیارش بگذارید تا انگیزه‌اش برای بازی‌کردن افزایش و برای صحبت‌کردن بیش از حد کاهش یابد.
۲. خودکنترلی را با کودک تمرین کنید
با تمرین و بازی به کودک یاد بدهید که همیشه باید با دقت به حرف‌های شما گوش کند. کتاب‌های مرتبط با این موضوع برایش بخوانید و اهمیت گوش‌دادن هنگام حرف‌زدن دیگران را از زبان شخصیت‌های قصه روایت کنید. حتی می‌توانید خودتان قصه‌ای جذاب بسازید و با نهی‌کردن پرحرفی شخصیت‌های قصه، غیرمستقیم به کودک یاد بدهید که بیش از حد صحبت‌کردن کار خوشایندی نیست.
چگونه خودتنظیمی و کنترل تکانه را تمرین کنیم
همه کودکان خردسال برای توسعه‌ی مهارت‌های خودتنظیمی و کنترل تکانه نیاز به مربیگری بزرگسالان و تمرینات مکرر دارند. درباره صحبت بی‌وقفه، می‌توانید آن را سرگرم کننده و تعاملی کنید تا علاقه فرزندتان را حفظ و اعتماد به نفس او را تقویت کنید.
سخن پایانی
اگر نگران این هستید که صحبت بیش از حد کودک شما می‌تواند بخشی از یک موضوع عمیق‌تر باشد، آن را با پزشک اطفال خود در میان بگذارید. یک متخصص اطفال برای غربالگری به ارزیابی رفتاری و رشدی دقیق‌تر با روانشناس کودک نیاز دارد. بدون اینکه یک پدر و مادر بد باشید، احساس غرق شدن در صحبت کردن کودک خردسالتان کاملاً قابل درک است. از آنجایی که هیچ کس مانند شما فرزندتان را دوست ندارد، شما بهترین فرد برای آموزش او در این مرحله هستید، هم برای زنده ماندن و هم برای شکوفایی.