«خودمراقبتی» در حالی به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود که «خودآگاهی» اولین گام برای برنامه‌ریزی در این زمینه است؛ مهارتی که به افراد کمک می‌کند تا بتواند شناخت بیشتری نسبت به خود، خصوصیات، نیازها، خواسته‌ها، اهداف و نقاط ضعف و قوت، احساسات، ارزش و هویت خود داشته باشند.
خودآگاهی اولین گام برای برنامه‌ریزی به منظور خودمراقبتی است. همه ما از نقاط ضعف و قوت خود آگاه هستیم و این آگاهی به ما قدرتی می‌دهد که با آن می‌توانیم تغییراتی را به وجود بیاوریم که زندگی خود را عوض کنیم.
خودآگاهی کمک می‌کند قدرت‌مان برای تغییر را کشف کنیم و با تمرکز بر وجود خود، هدفمند زندگی کنیم. پی بردن به آنچه برای ما مهم است، گامی بزرگ برای دستیابی به موفقیت است. در واقع تمرکز ما بر وجود خود ترکیب احساسات، واکنش‌ها، شخصیت و رفتار است که آینده هر فرد را می‌سازد. باید به شیوه زندگی که برای خود برگزیده‌ایم توجه کنیم. اینکه آیا برای زیستن، شیوه زندگی سالمی را انتخاب کرده‌ایم یا زمان ایجاد برخی تغییرات است؟.
چند مهارت خودمراقبتی
یکی از مهارتهای خودمراقبتی حل تعارض است و کلید طلائی حل تعارض «مذاکره» است.
در این میان افراد باید از فنون انجام صحیح مذاکره به عنوان یکی از مهارتهای لازم در زندگی برخوردار باشند.
گوش دادن، اجازه صحبت به دیگری دادن، پرداختن به مسئله و دنبال مقصر نبودن، راه حل ارائه دادن، پرداختن به یک مسئله (نه بیشتر)، همدلی کردن، جدا کردن احساس از رفتار، به کارگیری فن وقفه و به کارگیری روش برد - برد از فنون انجام صحیح مذاکره است.
مهم‌ترین مهارتهای کنترل استرس
اولین قدم افراد برای کنترل استرس، شناخت هر چه بهتر خودشان است. در اولین مرحله افراد باید ببینند عکس‌العمل‌شان در شرایط مختلف چگونه است؟ چه عواملی باعث استرس‌شان می‌شود و پس از پاسخ‌گویی به این سوالات، اولویت‌هایشان را مشخص کنند، تمرین مواجه با موقعیت‌های استرس‌زا انجام دهند؛ خواسته‌های خود را بررسی کنند؛ سبک زندگی سالمی داشته باشند؛ روش‌های تمدد اعصاب برای خود بیابند؛ تغییرات را به عنوان جزئی از زندگی بپذیرند؛ زمان استراحت و تفریح داشته باشند؛ نه گفتن را یاد بگیرند؛ ورزش کنند؛ به زندگی معنوی خود غنا ببخشند و دفتر یادداشت روزانه داشته باشند.
از دیگر مهارتها، مهارتهای مقاومتی در برابر فشار همسالان محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که با اعتماد به نفس «نه» بگویند، برای نه گفتن دلیل بیاورند، از تکنیک ضبط صوت استفاده کنند و پاسخ منفی‌شان را مثل یک نوار ضبط شده چندین بار تکرار کنند تا مخاطب‌شان متقاعد شود که نمی‌تواند نظرش را عوض کند. همچنین پیام‌های غیر کلامی خود را با پیام کلامی‌شان سازگار کنند؛ از حضور در مکان‌هایی که احتمال می‌دهند در آن جا برای مصرف مواد تحت فشار قرار بگیرند، خودداری کنند؛ با افراد پر خطر رفت و آمد نکنند و در برابر انجام رفتارهای غیر قانونی از خودشان مقاومت نشان دهند.