«الماس‌خان کندوله‌ای» اهل روستای کندوله از توابع شهرستان صحنه در استان کرمانشاه، علاوه بر استعداد در شعرسُرایی و موسیقی، سردار نامی سپاه نادرشاه افشار در فتوحات مختلف عراق و عثمانی بوده است.
کرمانشاه در تحولات سیاسی و نظامی دوره نادرشاه نقش پر رنگی داشت. این ایالت بعد از آزادسازی از اشغال عثمانی ها در سال ۱۱۴۲ هـ ق توسط نادر قلی افشار (پایه گذار سلسله افشاریه) به دلیل موقعیت راهبردی آن در همسایگی با عراق عرب و قرار گرفتن در مسیر خراسان به بغداد به عنوان پایگاهی برای حمله به خاک عثمانی انتخاب شد.
فرمانروای افشار زمانی که تمام اشغالگران خارجی را از ایران بیرون راند و کشور را متحد و یکپارچه کرد، این منطقه راهبردی را برای احداث پایگاهی جهت هماهنگی نیروهایش در حمله به عثمانی انتخاب کرد. فرمانروای ایران علل قابل قبولی برای این انتخاب داشت؛ وی از بین شهرهای دیگری همچون تبریز، ارومیه و حتی منطقه کردستان که می توانستند به عنوان پایگاه مورد استفاده قرار گیرد، کرمانشاهان را تأیید کرد چون تبریز و ارومیه به استانبول - پایتخت کشور عثمانی نزدیک بودند و سپاه نادر قادر نبود مستقیم این شهر را مورد تهدید قرار دهد و همچنین خطر هجوم نیروهای عثمانی به این ۲ شهر نیز وجود داشت.
در کتاب تاریخ جهانگشای نادری اثر مهدی میرزا خان استرآبادی از الماس خان نام برده شده و او را یکی از سرداران به نام سپاه افشاری معرفی کرده است.
زندگینامه الماس‌خان
«الماس خان» اهل روستای کندوله بخش دینور از توابع شهرستان صحنه در استان کرمانشاه به عنوان یکی از فرمانده‌هان سپاه نادر نقش به سزایی در فتوحات و افتخارات مختلف نادر به عهده داشته است.
شرح حال الماس‌خان در چندین کتاب به صورت بسیار کوتاه آمده است. از آن جمله «محمدعلی سلطانی» در آثارش با نام "حدیقه السلطانی" و "جغرافیای تاریخی" و "تاریخ مفصل کرمانشاهان" و «صدیق بوره‌که‌ای» در کتاب "ویژه کوردی" و «مردوخ» در کتاب "تاریخ مشاهیر کُرد"، از وی نام برده‌اند. از کودکی الماس‌خان هیچ سندی در دست نیست اما به احتمال فراوان در حجره‌ها به طلبگی و در مکتب‌خانه‌ها به فراگیری علوم زمان پرداخته است.
محققان و پژوهشگران در چند برگی در مورد زندگی، آثار و نام الماس‌خان نوشته‌اند؛ وی را با نام الماس‌خان کندوله‌ای، خان الماس، سرهنگ الماس‌خان، میرزا الماس‌خان، الماس‌خان بن خسرو خان کلهر و ... یاد کرده‌اند.
محمد علی سلطانی در کتابش درباره الماس‌خان می‌نویسد که سرهنگ الماس‌خان فرماندهی تیپ سنندج (تیپ اردلان) را در سپاه نادر شاه (۱۱۴۸ – ۱۱۶۰هـ.ق) بر عهده داشت. الماس در جنگی که در ماه صفر سال ۱۱۴۶هـ.ق بین سپاه نادر و توپال عثمان پاشا در ارگ کرکوک روی داد، به عنوان فرمانده شرکت داشت.
الماس‌خان پس از این جنگ به کندوله برگشت و روی به شعر و موسیقی آورد. وی در نواختن تنبور مهارت بسزایی داشت.
یک کارشناس تاریخ و دانش آموخته دانشگاه تهران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: الماس‌خان از شاعران برجسته عصر نادری است که با در هم آمیختن رزم و بزم آثار جاویدانی را خلق کرده است. الماس صحنه های نبرد نادری را با ترکان عثمانی و اشرف افغان همچنین جنگ "کرنال" هندوستان را به طور دقیق به نظم کشیده است.
«میثم سلیمانی» افزود: به استناد نسخه‌ای به نام «رستم و اسفندیار» که از دانشگاه برلین اخذ شده و سال ۱۰۱۲هـ.ق بر آن ثبت است، نام پدر الماس رضا خان بوده است. طبق این نسخه پدرش هم شاعر بوده و احتمالاً قبل از الماس، پدرش شاهنامه نویسی به زبان هورامی را شروع کرده است و به احتمال فراوان الماس‌خان راه پدر را ادامه داده است. این موضوع همچنین این نکته را در مورد زندگی الماس رد می‌کند که او پس از حماسه سازی فراوان برای سپاه نادر به شعر و موسیقی روی آورده است.
وی خاطرنشان کرد: الماس‌خان احتمالاً قبل از ورود به سپاه نادر و حتی در زمانی که در سپاه هم حاضر بوده، شاهنامه‌نویسی می‌کرده و شعر می‌سروده است. به ویژه که خود وی با حضور در میدان جنگ با تورانیان، حس شاهنامه‌نویسی را در خود تقویت کرده و آن را در آثارش به زیبایی ترسیم کرده است.
این کارشناس تاریخ کرمانشاهی اضافه کرد: علاوه بر این، سبکی را که الماس‌خان در نوشتن آثار خود به ویژه در جنگ نامه نادر به کار گرفته، به صورت شگفت‌انگیزی، شباهت تامی با سبک جهانگشای نادری اثر میرزا مهدی خان استرآبادی دارد؛ تشبیهات، استعاره و مواردی از این دست، تقریباً در هر دو اثر یکی است، به ویژه در آخرین جنگی که نادر با اشرف افغان انجام داد، هم الماس‌خان و هم میرزا مهدی خان در آثار خود به خونین شدن دشت و رود هامون همچون دشت گل لاله اشاره کرده‌اند. به نظر می‌رسد که این شباهت تصادفی نبوده و الماس‌خان، با میرزا مهدی خان و سبک نویسندگی وی آشنایی داشته است. به این دلیل و آن گونه که الماس خود در داستان گربه و موش نقل می‌کند، وی در این جنگ که در جمادی الثانی ۱۳۴۲ هـ.ق رخ داد، حضور داشته است.
آثار و تألیفات زیادی را به الماس‌خان نسبت داده‌اند. در این میان «امین گُجری» مصحح شیرین و فرهاد آن‌ها را با تفصیل بیان نموده است؛ از آن جمله: خورشید و خرامان، بیژن و منیژه، لیلی و مجنون، یازده رزم (سیاوش نامه، برزو نامه، نادر و توپال، خاوران، علی و ناتل، رستم و اسفندیار، رستم و سهراب، ضحاک و کاوه آهنگر، فرامرز و سهراب شاه، برزو و فولادوند، رستم و نهنگ جم جم) و ...
محمد علی سلطانی هم در کتاب جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان می‌گوید: اهالی اثر الماس‌خان را که به نام خمسه الماس‌خان معروف است، چنین ذکر می‌کنند: «یوسف و زلیخا، شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون، زرد آهنگ کنیزک و یازده پسر».
مرگ الماس
الماس در طی سال‌های ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۰ هـ.ق دار فانی را وداع می‌کند. این در حالیست که «بوره‌که ایی» سال‌های زندگانی وی را بین سال‌های ۱۱۱۸ تا ۱۱۹۸ هـ.ق می‌داند.
پس از وفات الماس‌خان، او را در دامنه کوه پیرافته که کوهی است مقابل روستای کندوله که مقبره شاهزاده محمد حسین معروف به پیرافته بر روی این کوه چشم‌انداز زیبایی دارد، دفن کردند
"جنگنامه نادر" اثری ارزشمند از الماس خان
کتاب « جنگنامه نادر» اثر «الماس خان کندوله ای» منتشر شده است. در معرفی این کتاب ۵۸۳ صفحه ای آمده است: این کتاب اثری درخور توجه و تامل از چند جهت است، نخست اینکه یکی از مهمترین دوره های تاریخ ایران را در بر می گیرد که به دلیل کمبود منابع از ناشناخته ترین روزگاران تاریخ ایران نیز شمرده می شود.
الماس خان کندوله ای از پیشگامان شاهنامه نویسی در این کتاب داده ها و اطلاعاتی را به دست می دهد که بی گمان در هیچ یک از منابع این دوره نیامده است، دوم اینکه وی پس از مرگ نادرشاه این منظومه را سروده و بر خلاف بسیاری از تاریخ نگاران آن روزگار زیر تاثیر فضای سیاسی و نظامی آن دوره نبوده است.
سوم اینکه اصل این اثر با لحنی حماسی به زبان هورامی از زبان های ایرانی غرب کردستان سروده شده در نتیجه از جنبه زبان شناختی هم می تواند متنی سودمند و خواندنی باشد.
به گزارش ایرنا، کندوله روستایی خوش آب و هوا و کهن در شهرستان صحنه است که در شمال شرقی کرمانشاه قرار گرفته و دارای جمعیتی بالغ بر ۲ هزار نفر است.
شغل اصلی مردم روستا باغبانی است که انگور مهمترین و نامدارترین محصول باغی روستا است و با انواع مختلفی در این روستا پرورش می‌یابد، به گونه ای که انگور این منطقه در استان کرمانشاه مشهور است.
روستای کندوله از لحاظ جغرافیایی سخت گذر و کوهستانی است. این روستا دارای مدارس ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان شبانه روزی، مرکز بهداشت، مخابرات، حمام عمومی و کتابخانه است.
باغات کندوله به بخش‌های مختلفی تقسیم شده و هر کدام نام مخصوصی دارد که عبارت‌اند از: درده- دشتان- ورکهریز- سرکهریز- سلامخانی- عثماندره و بانیان.
مردم این روستا خود را از نوادگان الماس خان فرمانده سپاه نادرشاه افشار می‌دانند و درباره او اشعاری به زبان‌های کُردی هورامی سروده‌اند.