به گزارش هاژه به نقل از میگنا، یک حیاط بزرگ با حوض و گل های شمعدانی که دور آن چیده شده است و یک ایوان بزرگ که عصرها بزرگ ترها در آن می نشستند و درختان و بوته های مختلف و اتاق هایی که به همراه داشت، تصویری است که بیشتر میانسالان از خانه در ذهن دارند. اما امروز خانه یعنی یک طبقه آپارتمان که در آن نه از حیاط خبری است و نه از شمعدانی. برای کودکان ما که در این منازل به دنیا می آیند قطعا چنین تصویری به ذهن می آید. تصویر فضایی کوچک که باید در آن آهسته راه بروند، توپ بازی نکنند، بلند بلند حرف نزنند و هزار کار معمولی دیگر که حق انجام آن را ندارند. به راستی آن ها چه تصویری از «خانه» دارند که به نسل بعد از خود منتقل کنند؟ این بحث بسیار پردامنه است و از زاویه های مختلف باید بررسی شود. در این مطلب به تاثیر آپارتمان نشینی بر رفتارهای کودکان می پردازیم.
آپارتمان نشینی که از دهه ۴۰ در کشور ایران ظهور یافت، به اعتقاد بسیاری از روان شناسان این روزها نیازمند آموزش مهارت‌های اجتماعی است. قوانین این سبک از زندگی نیز که تحت عنوان "تملک آپارتمان نشینی" در سال ۱۳۴۳ به تصویب رسید و در دهه ۱۳۶۰ مورد بازبینی قرار گرفت، حاکی از اهمیت رعایت حقوق اجتماعی در این ساختار جمعی است.
مشکلات ارتباطی
گاهی سکوت در آپارتمان، تاثیرات نامطلوبی بر افراد ساکن به ویژه کودکان و نوجوانان دارد. یکی از این موارد، کم شدن شدت روابط با محیط اطراف و سرکوب آزادی‌های کودک است که سبب کاهش خلاقیت و مانع رشد طبیعی ذهن کودک و اسارت روح شاداب او در این سازه‌های سرد می‌شود.
کودکان آپارتمان نشین، اغلب وابستگی بیشتری به پدر و مادر خود دارند و اضطراب بیشتری را تجربه می کنند.
آپارتمان نشینی سبب انزوا طلبی کودک و کاهش بازی‌های دسته جمعی می شود؛ در حالی که بازی‌های گروهی نقش پایه‌ای در جامعه پذیری و ایجاد روابط اجتماعی سالم دارند؛ بنابراین کاهش این گونه بازی‌ها موجب کاهش اعتماد به نفس کودکان و اختلال در روابط اجتماعی در آینده می شود.
چاقی،عدم تحرک و افزایش مشکلات رفتاری و روانی کودکان
محصور بودن در آپارتمان سبب افزایش تعداد وعده‌های غذایی، کاهش فعالیت فیزیکی و اختصاص دادن زمان زیادی به تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری و در نتیجه چاقی می‌شود. چاقی نیز به نوبه خود، سبب افزایش احتمال بروز افسردگی در بزرگسالی می‌شود.
همچنین آپارتمان نشینی باعث کاهش تماس با نور خورشید و افزایش احتمال کمبود ویتامین «D» می شود که این کمبود نیز، احتمال بروز افسردگی را افزایش می‌دهد.
کم تحرکی کودکان سبب از بین رفتن تعادل روحی می‌شود و کودکانی که به دلایل مختلف تعادل روحی ندارند، به تدریج مبتلا به خستگی مزمن می‌شوند؛ در صورتی که کودکان از لحاظ روحی و روانی، نیاز به بازی و سَر و صدا دارند، اما به علت ایجاد مزاحمت برای همسایه‌ها، والدین به ناچار کودکان را از سر و صدا و بازی‌های پُرتحرک منع می‌کنند.
کودک باید کودکی را تجربه کند، چرا که کودکان در بازی‌های خود، زندگی را تمرین می‌کنند. در صورتی که شرایط ویژه و مطلوبی در این مجموعه ها رعایت نشود، سکونت در این سازه های تنگ و سرد، تاثیر نامطلوبی بر روی افراد ساکن آنها دارد و در صورتی که نیازهای روحی افراد به ویژه کودکان اقناع نشود، آنان نیز در معرض ابتلا به بیماری افسردگی قرار می‌گیرند.
کودک کم تحرک نیز، به دنبال تخلیه نشدن انرژی، دچار مشکلات روانی شده و خطر ورود نسلی چاق، افسرده، کم تحرک و بی روحیه به جامعه وجود دارد. شاید جایگزین کردن کارهایی مانند بازی در پارک ها برای جبران این موضوع پیشنهاد شود، اما این بازی ها، همیشگی نیست و تابع شرایط خاص زمانی و مکانی است؛ مراقبت همیشگی در پارک نیاز است و اگر کودک بخواهد شب ها بازی کند، فضاهای خارج از آپارتمان برای او مفید نیستند.
● محرومیت از بازی
یکی از نیازهای کودکان و نوجوانان بازی، کنجکاوی و رفع ملال و یکنواختی با تحرک بدنی است. کودکان با بازی و جست و خیز توانایی‌های حسی و ادراکی خود را مانند حس تعادل، دیدن، شنیدن و آزمودن اندام های خود با بازی هایی مثل بالا رفتن از بلندی، گرگم به هوا، وسطی و قایم باشک تقویت می کنند و کودکانی که از بازی محروم می شوند قادر نیستند قابلیت های خود را شناسایی کنند.
بازی ساده ای مثل توپ بازی باعث تقویت بینایی و افزایش قدرت بدنی کودک با جست و خیز می شود. کودکان انرژی های نهفته ای دارند که باید با بازی کردن آن را تخلیه کنند و اگر از آن محروم شوند، دچار مشکلات عدیده می شوند.به گفته دکتر فدایی نبود فضای کافی برای جست و خیز کودکان در آپارتمان باعث می شود کودک نتواند انرژی های نهفته خود را با بازی و ورزش آزاد کند، بنابراین دچار بیقراری، رفتارهای تخریبی و پرخاشگری می شود.این مسئله در درازمدت علاوه بر این که موجب مخاطرات زیست شناسی و ضعف عضلانی و قوای ادراکی کودک می شود، به خمودگی، احساس خشم و نافرمانی می انجامد.
● بروز پرخاشگری
دکتر ساحل همتی فوق تخصص روان پزشکی کودکان در گفت وگو با خراسان با بیان این که کودکان با بازی رشد می کنند، به خراسان می گوید: به نظر می رسد نبود فضای کافی تاثیر مستقیمی بر روحیه بچه ها می گذارد. بیشتر خانه ها در حال حاضر به جز شهرهای کوچک و روستاها آپارتمانی است و کودکان فضای کافی و مناسبی برای بازی کردن ندارند. همچنین بسیاری از والدین فرصت ندارند با بچه ها بازی کنند یا وقتی را برای بازی کردن آن ها اختصاص دهند.
به این ترتیب طبیعی است که وقتی کودکان نتوانند بازی کنند، رفتارهای نامناسب نشان دهند. یکی از این رفتارهای نامناسب پرخاشگری است که در بین کودکان مشاهده می شود. البته پرخاشگری علل بسیار زیادی دارد که یکی از مهم ترین آن ها نداشتن ارتباط و تعامل مناسب والدین با کودک است. بسیاری از والدین امروزی فرصت کمی برای بچه های خود می گذارند و حتی وقت ندارند او را برای کمی بازی یا تفریح به پارک نزدیک منزل ببرند. یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در کودکان، پرخاشگری والدین است. کودکی که پرخاشگری را از والدین خود می بیند، الگوبرداری و همان گونه رفتار می کند. دیدن فیلم ها، مجموعه های تلویزیونی و کارتون هایی که پرخاشگری را ترویج می کند در بروز این رفتار نادرست نقش دارد.
گاهی بچه ها به دلیل نبود فضا برای جست و خیز و انجام بازی های مناسب، به بازی های خشن و کم سر و صدا می پردازند مثل بازی های خشن ویدئویی یا یارانه ای.به گفته دکتر همتی اگر کودک نتواند انرژی خود را به درستی تخلیه کند بدون شک دچار بی قراری می شود و تمرکزش را از دست می دهد، دایم وول می خورد، دچار اختلال خواب و خوراک می شود و در طول زمان ممکن است شادابی اش را از دست بدهد.
● کم شدن سرمایه استخوانی
کودکانی که به اندازه کافی جست و خیز و بازی نمی کنند، در درازمدت سرمایه استخوانی کمتری پیدا می کنند و در آینده با مشکل پوکی استخوان مواجه می شوند. دکتر محمدرضا هاتف استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و روماتولوژیست با بیان این نکته به خراسان می گوید: متاسفانه امروزه بسیاری از کودکان ساعت ها پای تلویزیون می نشینند و یا ساعت ها بازی های رایانه ای انجام می دهند. این یعنی این که کودکان مدت های زیادی در حالت نشسته هستند و عضلات خود را به کار نمی گیرند. وقتی عضلات یک کودک به کار گرفته نشود، به استخوان ها فشار کافی وارد نمی شود و بنابراین تراکم استخوانی کمی خواهد داشت. این دسته از کودکان در دوران سالمندی به سرعت دچار پوکی استخوان می شوند. زیرا داشتن سرمایه استخوانی مناسب و کافی در پیشگیری از پوکی استخوان نقش مهمی دارد.
آپارتمان نشینی در افزایش آسیب‌های اجتماعی کودکان تاثیر دارد
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با اشاره به تاثیر نوع خانه بر آسیب‌های اجتماعی بین کودکان و نوجوانان، گفت: سبک زندگی و خانه‌های آپارتمانی در افزایش این گونه آسیب‌ها در کودکان و نوجوانان تاثیر دارد.
دکتر فیروزه جعفری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: از آنجایی که آپارتمان‌ها معمولا به سبک هتل‌ها ساخته می‌شوند و این احتمال وجود دارد که با باز کردن در خانه کودک و نوجوان صحنه‌ای را مشاهده کند که نباید ببیند، به عنوان مثال هنگامی که پدر یا مادر در ابتدای صبح در خانه را باز می‌کنند تا فرزند خود را به مهد کودک برساند با صحنه ای ناخوشایند و نامناسب روبرو شود.
گاهی هم بچه‌ها به تنهایی برای بازی کردن از خانه خارج می‌شوند و مسافتی را با استفاده از پله یا آسانسور باید طی کنند و در این مدت در معرض چشمان پدر و مادر قرار ندارند. از طرفی نیز کودکان و نوجوانان باتوجه به اقتضای شرایط سنی شان، تمایل به حرف زدن با غریبه‌ها را دارند که این ارتباط ممکن است به کودکان آسیب بزند، بنابراین آپارتمان نشینی به طور قطع در افزایش آسیب‌های اجتماعی بر روی کودکان و نوجوانان تاثیر دارد.
سبک زندگی سنتی ایرانی اسلامی بهترین روش برای کاستن و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است، هرچند به آموزش برای جلوگیری یا کاهش آسیب نیاز است اما اینکه مدام سعی کنیم با آموزش به این هدف برسیم به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید، چون در بسیاری از اوقات شرایط سنی فرزندان خانواده با آموزش درست نمی‌شود.
● توصیه ها
از آنجا که امروزه بسیاری از خانواده ها مجبور به زندگی در آپارتمان هستند، بهتر است والدین برای کاهش آسیب‌های جسمی وروحی آپارتمان نشینی به نکاتی توجه داشته باشند.بنابراین توصیه ما به آنها این است که اجازه ندهند کودکان بدون محدودیت پای تلویزیون بنشینند و یا بازی رایانه ای انجام دهند.
به آنها اجازه فعالیت بدنی و جست و خیز بدهند تا استخوان های محکم و قوی داشته باشند و سرمایه استخوانی خوبی به دست آورند.هم چنین دکتر همتی به والدین توصیه می کند طی روز زمانی را به بازی کودکان اختصاص دهند آن را به نزدیک ترین پارک محل خود ببرند یا خودشان برای بازی با بچه ها وقت بگذارند.
می‌توانند کودکان را در باشگاه‌ها و کلاس‌های ورزشی ثبت نام کنند تا کودک حداقل هفته‌ای ۳ بار بتواند انرژی‌های خود را تخلیه کند. رفتن به کوه، فضاهای خارج از شهر و پارک های تفریحی هم برای تخلیه انرژی کودکان مفید است. لازم است والدین با برنامه ریزی و گذاشتن وقت برای فرزندان خود تلاش کنند و شرایط را به گونه ای فراهم کنند که بچه ها دچار بی قراری و کم تمرکزی نشوند و بتوانند توانمندی های خود را بروز دهند.