یکی از دیپلمات‌های غربی در تهران می‌گوید: «شاید ایران تنها کشوری در جهان باشد که خودرو می‌خرید، سال‌ها آن را ۱۰۰ هزار کیلومتر می‌رانید و سپس آن را به دو، سه یا حتی چهار برابر قیمت اصلی می‌فروشید».

فاینشنال تایمز در گزارشی از تاثیر تحریم‌ها بر بخش خودروی ایران نوشت: مقامات ایران مطمئن بودند که صنعت خودروسازی کشور می‌تواند سنگر مقاومت اقتصادی در برابر تحریم‌های گسترده آمریکا باشد که پس از فروپاشی توافق هسته‌ای تهران با قدرت‌های جهانی اعمال شد. اما امید‌ها به اینکه واردات از کشور‌هایی مانند چین تاثیر محدودیت‌های آمریکا را جبران کند محقق نشده است.

فاینشنال تایمز در ادامه نوشت: ریزش ریال و کاهش درآمد‌های دولتی، کمبود گسترده مواد وارداتی حیات و افزایش ناگهانی قیمت‌ها را به وجود آورده است که ضربه سختی به صنعت وارد کرده و امید‌ها را برای خودرودار شدن شهروندان از بین برده است.

محمدرضا، کارگر ساختمانی که سال‌ها برای خرید پراید، ارزان‌ترین خودروی ایران، پس‌انداز می‌کرد، گفت: تا آخر عمرم حتی نمی‌توانم به آن فکر کنم. قبل از این دشوار بود، اکنون غیرممکن است.

صنعت خودروی ایران بزرگ‌ترین بخش غیرنفتی نفتی و گازی است و از خوش‌بینی‌هایی که پس از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ به وجود آمد، بهره‌مند شد، زیرا شرکت‌های خودروسازی خارجی، به‌ویژه از فرانسه، شروع به کاوش در بازار ایران کردند.

اما تحریم‌هایی که در سال ۲۰۱۸ و با خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از برجام اعمال شد، اقتصاد ایران و به‌ویژه صنعت خودروسازی که ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد ویران کرد. دستکم ۵۰۰ هزار کارگر در بخش خودروسازی ایران کار می‌کنند.

شرکت‌های فرانسوی که پس از توافق هسته‌ای وارد بازار ایران شده بودند، شروع به خروج کردند. شرکت پژو قرارداد‌های تولیدی به ارزش ۷۰۰ میلیون یورو را لغو کرد، در حالی که رنو برنامه افزایش تولید به ۳۵۰۰۰۰ خودرو در سال را کنار گذاشت.

صنعت خودروسازی ایران در ابتدا به دنبال پر کردن شکاف با تولید داخلی و واردات از چین بود. به گفته یکی از مدیران، ایران همچنان به تولید برخی از مدل‌های پژو با نیمی از قطعات از بازار چین ادامه می‌دهد.

با این حال، خودروسازان هنوز نتوانسته اند با هزینه معقول تقاضا را تامین کنند. تولید در سال ۲۰۱۷ به ۱.۵ میلیون دستگاه رسید، که یکی از بالاترین سطوح تا کنون بوده است، اما از آن زمان این تعداد به زیر ۱ میلیون در سال کاهش یافت.

سیامک قاسمی، مدیرعامل موسسه مشاوره بامداد در تهران گفت: تا زمانی که تحریم‌های آمریکا ادامه داشته باشد، شکاف بین عرضه و تقاضا همچنان گسترده خواهد بود.

ارزان‌ترین مدل پژو ۲۰۶ کار نکرده داخلی که در یکی از نمایشگاه‌های تهران در ماه جاری به فروش می‌رسد، ۵۲۰ میلیون تومان (۱۰۸۰۰ دلار) قیمت دارد که از نظر ریالی حدود ۱۵ برابر بیشتر از ماه می ۲۰۱۸، زمانی که تحریم‌ها اعمال شد، و ۵.۵ برابر بیشتر از میانگین دستمزد سالانه کارگران در ایران است.

تهران در تلاش برای کاهش قیمت‌ها، ممنوعیت واردات خودرو را اصلاح کرده است. اخیراً اجازه ورود تعداد محدودی خودروی جدید از چین را داده است و در حال بررسی اجازه واردات خودرو‌های دست دوم است.

صنعت دفاعی ایران برای تولید برخی از قطعات مانند ایربگ و واحد‌های کنترل الکترونیکی وارد عمل شد و تولید را به ۱.۲ میلیون دستگاه رساند. قیمت‌ها نیز طی دو ماه گذشته با افزایش عرضه متعاقباً اندکی کاهش یافته است.

اما کمبود‌هایی وجود دارد که کسانی که پول دارند، محدود به مدل‌های قدیمی‌تر استفاده کار نکرده ساخته‌شده توسط برند‌های جهانی می‌شوند، اما این خودرو‌ها نیز با قیمت‌های نجومی عرضه می‌شوند.

یکی از نمایشگاه‌های تهران یک مرسدس بنز E ۲۰۰ کلاس ۲۰۱۷ کار نکرده را به قیمت ۱۷ میلیارد تومان می‌فروخت که تقریباً شش برابر قیمت مدل امسال در بازار‌های غربی است.

حتی خودرو‌های خارجی کارکرده نیز قیمت‌های بالاتری دارند. یکی از دیپلمات‌های غربی در تهران می‌گوید: «شاید ایران تنها کشوری در جهان باشد که خودرو می‌خرید، سال‌ها آن را ۱۰۰ هزار کیلومتر می‌رانید و سپس آن را به دو، سه یا حتی چهار برابر قیمت اصلی می‌فروشید».

به گفته تحلیلگران، برخی از ایرانیان خرید خودرویی را که حداقل بتواند ارزش خود را حفظ کند، راهی برای محافظت از پس انداز خود در برابر تورمی می‌دانند که در حال حاضر ۴۹ درصد است. ریال ایران در سال گذشته بیش از یک سوم ارزش خود را از دست داده است.

در ایران بسیاری پس انداز خود را در حساب‌های بانکی ویژه‌ای که دولت برای حمایت از صنایع داخلی از جمله بخش خودرو ایجاد کرده است، قرار داده اند. سپرده گذاران قصد خود را برای خرید یک محصول ثبت می‌کنند و متقاضیان موفق به صورت تصادفی به سبک قرعه کشی انتخاب می‌شوند.

مشخص نیست که مشتریان عموما چه مدت منتظر می‌مانند تا بتوانند از یک تولیدکننده داخلی مانند ایران خودرو یا سایپا خودرو بخرند. این شرکت‌ها از ارائه جزئیات در مورد تولید خود یا اظهار نظر در مورد مشکلات تولید خودداری کردند.

تحلیلگران معتقدند که بحران در صنایع کلیدی مانند بخش خودرو می‌تواند ایران را وادار کند که حداقل به دنبال یک توافق موقت جدید هسته‌ای با آمریکا باشد تا از فشار اقتصادی کاسته شود.

سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصادی در ایران، چنین توافقی را رد نکرد، اما گفت انزوای سیاسی کشور همچنان یک مشکل بزرگ برای صنعت خودرو خواهد بود.

وی گفت که چگونه یک خودروساز ایرانی می‌تواند سود ببرد و خدمات پس از فروش ارائه دهد در حالی که کشور دائماً با کشور‌های دیگر درگیر است؟ سیاست بر اقتصاد سایه انداخته است. صنعت خودرو تنها در صورتی می‌تواند پیشرفت کند که بتواند تولید را فراتر از بازار ایران افزایش دهد و این نیاز به تغییر نگرش در سیاست خارجی دارد.

فرارو