بوهای مختلف نقش مهمی در تداعی خاطرات و احساسات ما ایفا می‌کنند و نحوه درک ما از جهان را شکل می‌دهند. رایحه یک کتاب خاک‌گرفته می‌تواند ناگهان ما را به گذشته‌های دور ببرد و یا یک عطر خاص که اتفاقی به مشاممان خورده می‌تواند خاطرات مبهمی را در ذهنمان زنده کند.
تعداد فزاینده‌ای از محققان اکنون می‌گویند در حال کار هستند تا علاوه بر بازسازی بوهای قدیمی، مشخص کنند چه رایحه‌های معاصری باید برای آیندگان حفظ شود.
باربارا هوبر، محقق دکترای باستان شناسی در موسسه انسان‌شناسی ماکس پلانک در آلمان، در این باره می‌گوید: «بو در گذشته بسیار مهم بود و احتمالاً حتی مهم تر از الآن، چرا که در گذشته همه چیز آنقدر تمیز نبود.»
پیدا کردن بوهای بوستانی و بازسازی آن‌ها اما کار آسانی نیست. در واقع باستان‌شناسان نسبت به محققان این زمینه کار ساده‌تری دارند، چرا که معمولاً اشیائی ملموس را پیدا کرده و مطالعه می‌کنند. اما ترکیبات بو در طبیعت فرّار هستند و با از بین رفتن منبع بو، آن‌ها نیز ناپدید می شوند. این در شرایطی است که بیشتر بوهایی که در زمین می‌شناسیم از مواد بیولوژیکی (نظیر گیاهان، غذا و بدن انسان و حیوان) ناشی می‌شوند که به سرعت در طبیعت می‌پوسند و از بین می‌روند.
با وجود تمام این چالش‌ها، دانشمندان می‌گویند با کمک چند رویکرد جدید و قدرتمند بیومولکولی می‌توان رایحه‌های باستانی را رمزگشایی کنند.
دانشمندان تلاش دارند بوهای باستانی را بازسازی کنند
دانشمندان با استفاده از تکنیک‌هایی نظیر «کروماتوگرافی» (فرآیند جداسازی اجزا در یک مخلوط) و «طیف‌سنجی جرمی» (که می‌تواند ترکیبات مختلف را با محاسبه وزن مولکول‌های مختلف تشخیص دهد) باقی‌مانده‌های زیست مولکولی نامحسوس را که در ته بطری‌های عطر، دیگ‌های پخت و پز و ظروف نگهداری مواد غذایی باقی مانده‌اند مطالعه کنند. لیپیدهای نامحلول در آب (شامل چربی‌ها، موم‌ها و روغن‌ها) نیز یکی از کاربردی‌ترین زیست مولکول‌ها برای احیای بوها به شمار می‌روند. اغلب رد آن‌ها پس از استفاده در اقلامی مانند سوخت لامپ یا پمادهای معطر در دیواره ظروف به جا می‌ماند.
علاوه بر این‌ها متابولیت‌های ثانویه (شامل ترکیبات آلی تولید شده توسط گیاهان که از محصولات مورد استفاده در گذشته به جا مانده‌اند) وسیله خوبی برای مطالعه انواع بوها محسوب می‌شوند. در واقع ترکیبات صمغ‌ها، چوب‌های معطر، گیاهان، میوه‌ها و ادویه‌ها می‌توانند مواد تشکیل دهنده و رایحه عطرها و غذاها را آشکار کنند.
محققان با استفاده از همین رو‌شها و مطالعه بر عود سوزهای یافت شده در مقبره‌ها و معابد سایت باستان‌شناسی تیما، قدیمی‌ترین سکونتگاه بشری یافت‌شده در عربستان سعودی که قدمت آن به ۵ هزار سال قبل می‌رسد، تلاش کرده‌اند «چشم‌انداز بویایی» این واحه باستانی را بازسازی کنند. آن‌ها صمغ‌های معطر را شناسایی کردند و سپس یک عطرساز را به خدمت گرفتند تا با بازتولید شرایط دریابند این مکان‌‌ها هزاران سال پیش چه بویی داشتند.
توالی‌یابی دی‌ان‌ای‌های باستانی و مطالعه پروتئین‌های موجود در چیزهایی مانند جرم دندان می‌تواند در شناخت بوی باستانی موثر باشد. برای مثال از طریق شناسایی آمینو اسیدهایی که در اثر بیماری لثه فعال می‌شوند، می‌توان بوی بد دهان یک فرد باستانی مبتلا را بازسازی کرد.
برای بازسازی عطرهایی که ممکن است کلئوپاترا در ۲ هزار سال پیش استفاده کرده باشد، مسئله می‌تواند ساده جلوه کند؛ چرا که دستورالعملهای ساخت عطرها در متون مصر باستان و کتیبه‌های روی دیوار معابد موجود است. اما شان کوفلین، محقق اندیشه باستان و قرون وسطی در آکادمی علوم چک، می‌گوید مشکل به این سادگی نیست: «معمولا وقتی از روی یک دستور غذا آشپزی می‌کنید می‌دانید که در نهایت چه چیزی در انتظارتان است. ولی وقتی یک دستور پخت تاریخی را بازتولید می‌کنید، هدفی معلوم نیست.»
او اضافه می‌کند: «آنچه ما واقعاً می‌خواهیم انجام دهیم این است که از شیمی آلی استفاده کنیم تا بتوانیم چیزی در مورد فرآیند تولید اولیه دریابیم، چرا که فکر می‌کنیم این فرآیند در واقع چیزی است که محدوده رایحه‌های احتمالی را تعیین می‌کند.»
برای مثال، یکی از دستورالعملهای ساخت عطر نشان می‌داد عطرسازان باستانی روغن را به مدت ۱۰ روز و ۱۰ شب حرارت می‌دادند و سپس آن را با چوب‌هایی مانند دارچین و صمغ‌های نظیر صمغ درخت مرمکی دم می‌کردند. آقای کوفلین می‌گوید: «اگر تا به حال ۱۰ روز یک روغن را پخته باشید می‌فهمید که بوی بد می‌دهد و این برای ما یک راز بزرگ بود.»
اما پس از این که تیم او روغن را تا ۱۲ روز در لوله‌های آزمایش گرم کردند متوجه شدند این تکنیک با تسریع روند طبیعی فاسد شدن روغن، هر گونه ترکیب بدبو را از بین می‌برد و در نهایت اجازه می‌دهد عطر ماندگاری بیشتری داشته باشد.
تحقیق درباره روش عطرسازی انسان‌های باستانی همینطور به روند بازسازی بوهای قدیمی کمک می‌کند. برای مثال محققان می‌داندد که مصریان باستان پس از حرارت دادن روغن و در مرحله‌ای قبل از ساختن خود عطر، چیزهای معطر و ملایمی مانند ریشه، شراب و صمغ به آن اضافه می‌کردند. فرضیه اصلی این است که این مراحل بوی بد باقیمانده روغن را جذب می‌کرده‌اند.
در حال حاضر تیم‌های تحقیقاتی مختلفی مشغول مطالعه برای بازسازی بوهای قدیمی هستند. برای مثال شماری از پژوهشگران در موسسه میراث پایدار کالج دانشگاهی لندن توانسته‌اند بوی کتاب‌های قدیمی را بازتولید کنند. محققان می‌گویند این همان بوی عطری است که در کتابخانه کهن کلیسای جامع سنت پل در لندن در قرن ۱۸ و تا قبل از بازسازی اخیر به مشام می‌رسیده است.
آنان از اطلاعات ترکیبات آلی فرّار بازیابی شده در کتابخانه برای تولید دوباره بوی قدیمی آن استفاده کرده‌اند.
این در حالی است که همزمان یک پروژه تحقیقات اروپایی به نام « Odeuropa» نیز مشغول ثبت و زنده کردن رایحه‌های باستانی است.