هدیه دادن منجر به احساس مثبتی می‌شود که ناشی از بخشیدن چیزی به دیگران است مراکز پاداش در مغز، هنگام «بخشش» فعال می‌شوند
هدیه دادن بخش‌هایی از مغز را فعال می‌کند که با لذت، ارتباط اجتماعی و اعتماد مرتبط است و منجر به ایجاد پدیده‌ای تحت‌عنوان «تابش گرم» می‌شود.
«تابش گرم» یا «درخشش گرم» منجر به احساس مثبتی می‌شود که ناشی از بخشیدن چیزی به دیگران است. تحقیقات نشان داده‌اند که مراکز پاداش در مغز، در واکنش به عمل «بخشش» فعال می‌شوند و شواهدی فیزیولوژیک را برای پدیده‌ی «تابش گرم» ارائه می‌دهند.
فصل تعطیلات پیشِ روی ماست و به همین خاطر، ما در جستجوی هدایایی فوق‌العاده برای خانواده و دوستان هستیم. اما آیا می‌دانید که هنگام هدیه دادن، دقیقا در مغزتان چه فعل‌و‌انفعالاتی رخ می‌دهد؟ آیا این ضرب المثل قدیمی که «بخشیدن بهتر از دریافت کردن است» حقیقت دارد؟
بر اساس گفته دکتر سایمون توماس– مدیر علمی یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاه کالیفرنیا ثمره آزمایشات این بوده است که هدیه دادن، به‌خصوص به فردی که با او رابطه نزدیکی داریم، مسیرهای کلیدی پاداش موجود در مغز را فعال می‌کند. البته این به شرطی است که اجازه ندهیم استرس مانع لذت بردن از این موقعیت شود.
مطالعات متعددی در دهه گذشته نشان داده‌اند که خرج کردن پول برای فردی غیر از خودتان می‌تواند شادی را برای شما به ارمغان بیاورد. علت آن است که رفتارهای سخاوتمندانه، از جمله اهدای پول به خیریه یا بخشیدن چیزی به یکی از عزیزان، منجر به ایجاد تعامل بیشتر مابین بخش‌هایی از مغز می‌شود که با «پردازش اطلاعات اجتماعی» و «احساس لذت» مرتبط هستند.
برای مثال، در مطالعه دانشگاه زوریخ، محققان به پنجاه نفر صد دلار دادند و به نیمی از آن‌ها گفتند که آن مبلغ را برای خود هزینه کنند و از نیمی دیگر خواستند که در طول چهار هفته آینده، آن صد دلار را برای فرد دیگری خرج کنند. پس از انجام این مراحل، محققان از طریق «تصویربرداری تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI)» به اندازه‌گیری آن دسته از فعل‌و‌انفعالات مغز پرداختند که با بخشندگی و لذت در ارتباط بوده و در طول یک فرآیند اشتراک‌گذاری اجتماعی به وقوع پیوسته است.
آن‌ها متوجه شدند اشخاصی که برای فردی دیگر پول خرج می‌کنند، روابطِ سخاوتمندانه‌تر و منصفانه‌تری با دیگران داشته و پس از اتمام آزمایش، از سطوح بالاترِ شادی برخوردار بودند.
سایمون توماس که در زمینه نوروساینس و شفقت‌درمانی مطالعه می‌کند، می‌گوید: «در انجام دادن کاری برای شخص دیگر، یک «لذت ذاتی» نهفته است. اغلب اوقات مردم از چنین پدیده‌ای به‌عنوان «تابش گرم» یا «درخشش گرم» یاد می‌کنند. اما بخشی از منحصربه‌فرد بودن فعال‌سازیِ سامانه پاداش مغز به‌واسطه «هدیه دادن» (در مقایسه با چیزی مانند «دریافت هدیه» یا «برنده شدن پول») به این دلیل است که «هدیه دادن» از آن جهت که یک فعالیت اجتماعی محسوب می‌شود، باعث فعال‌سازی مسیرهایی آزادکننده اکسی‌توسین در مغز می‌شود. اکسی‌توسین که غالبا از آن به‌عنوان «هورمون نوازش» نیز یاد می‌شود، یک نوروپپتید (Neuropeptide) است که نشانگر اعتماد، ایمنی و ارتباط است. نوروپپتیدها پروتئین‌های کوچکی هستند که توسط نورون‌ها برای ارتباط با یکدیگر به کار می‌روند و بر گیرنده‌های سطح نورون‌ها به ایفای نقش می‌پردارند.
با توجه به عمر کوتاهِ پاسخ دوپامین خالص، هنگامی که اکسی‌توسین بخشی از معادله باشد، پاداش آن نسبت به دوپامین کمی متفاوت خواهد بود و می‌توان آن را برای مدت زمانی طولانی‌تر حفظ کرد.
سایمون توماس می‌گوید: اثرات مذکور بر روی مغز، حتی در مراحل مختلف مانند خرید، کادو کردن و باز کردنِ هدیه نیز وجود دارد.
توماس می‌افزاید: تجربیاتی همانند بررسی کردن اینکه برای فرد موردعلاقه خود چه هدیه‌ای بخرید و همچنین پیش‌بینی حضور در خانه به همراه او و باز کردن آن هدیه، همان مسیرهای پاداش در مغز را فعال می‌کند. این موارد همگی بخشی از لذتِ «هدیه دادن» محسوب می‌شوند.
آیا هدیه دادن واقعا بهتر از هدیه گرفتن است؟
سایمون توماس می‌گوید: تحقیقات علمی در طول چندین دهه نشان داده‌اند که هدیه دادن و هدیه گرفتن ممکن است از لحاظ آنچه در مغز رخ می‌دهد، بسیار شبیه به یکدیگر باشند. او می‌گوید: اگر کسی که برای شما اهمیت قائل است و به شما هدیه‌ای داده که آن را بسیار دوست دارید، این یک پاداش مغزیِ بسیار مشابه با ترشح اکسی توسین را به همراه خواهد داشت.
اسکات ریک– استادیار بازاریابی دانشگاه میشیگان- می‌گوید: با این وجود، در حالی که «هدیه دادن» و «هدیه گرفتن» غالبا می‌توانند به ایجاد امیدواری و هیجان منجر شوند، اما فراهم ساختنِ مقدمات برای هدیه دادن می‌تواند احساساتِ دیگری از جمله استرس و اضطراب را به همراه داشته باشد.
اسکات ریک فردی است که به دلیل توسعه مقیاس «خسیس بودن و ولخرج بودن» به شهرت رسیده است؛ مقیاسی که نشان می‌دهد بین افراد خسیس و افراد ولخرج تمایزهای مغزی و رفتاریِ واقعی وجود دارد و این تمایزها، به یک تجربه عاطفی تحت‌عنوانِ «درد پرداخت» مرتبط هستند.
تحقیقات نشان داده‌اند که خرج کردن پول، در واقع مناطقی را در مغز ما فعال می‌کند که با درد فیزیکی و احساس انزجار مرتبط هستند.
بنابراین، هر چقدر موقع پرداخت پول برای خرید چیزی، این «درد پرداخت» را شدیدتر احساس کنیم، از خرید آن چیز، کمتر لذت خواهیم برد و این می‌تواند بر تصمیمات ما برای خرید تاثیر بگذارد.
اسکات ریک می‌گوید: «وقتی همه‌چیز در مورد خرید هدیه درست پیش می‌رود، می‌تواند حیرت‌انگیز باشد، اما این فرآیند ممکن است با برخی اضطراب‌ها نیز همراه باشد. به‌عنوان مثال، اضطراب در مورد اینکه تا چه میزان هزینه کنید؟ یا اینکه آیا اساسا فرد موردنظر شما هدیه را دوست دارد یا خیر؟
همچنین یک تجربه وحشتناک آن است که در موقعیتی قرار بگیرید که از کسی که انتظارش را نداشته‌اید، هدیه‌ای دریافت کنید اما هدیه‌ای از جانب خودتان برای جبران لطف او نداشته باشید.
سایمون توماس می‌گوید: اگر در چنین شرایط معذب‌کننده‌ای قرار گرفته‌ایم که خود را موظف می‌دانیم و در تحقق یک سناریوی برابر یا منصفانه شکست خورده‌ایم، ممکن است انتظار داشته باشید که واکنشی را در مغز تجربه کنید؛ چیزی مانندِ بُعدِ روانیِ درد؛ بُعدی که نوعی «فعال‌سازی» محسوب می‌شود که البته نشانگر پریشانی و نگرانی خواهد بود. این برخلافِ احساس آسیب جسمانی در زمان «صدمه دیدن» است.
ذهنیت خود را تغییر دهید
سایمون توماس می‌گوید: به «هدیه دادن» می‌توان اینگونه نگریست که این هم یکی از موارد موجود در لیست کارهای شما در ایام بسیار پرمشغله است. اما حقیقت این است که شما با چنین دیدگاهی، لذتِ تجربه‌ی «هدیه دادن» را از دست می‌دهید.
توماس می‌گوید: اگر استرس شما تا حدی است که توانایی‌تان را برای پیش‌بینی یا لذت بردن از چنین تجربه‌ای، تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، پس نه‌تنها دوپامین و اکسی‌توسین در مغز شما ترشح نمی‌شود، بلکه شما احتمالا در تمام مدت با استرس دست‌و‌پنجه نرم می‌کنید. او معتقد است که در چنین شرایطی، ضروری است که برای تغییر ذهنیت خود، زمان بگذارید.
اگر جنبه‌ی مالی هدیه دادن باعث استرس شما شده است، سعی کنید با تعدیل انتظاراتِ خانواده و دوستان خود، این احتمال را مطرح سازید که شما ممکن است منابع مالیِ لازم را برای تهیه‌ی چیزی که آن‌ها در سال جاری به آن نیاز دارند، در اختیار نداشته باشید. شما همچنین می‌توانید زمانی را برای کمک به نگهداری از کودک یا پیشبرد پروژه‌ای که ممکن است خانواده یا دوستان‌تان برای انجام آن به کمک شما نیاز داشته باشند، در نظر بگیرید یا حتی فعالیتی را به صورت مشترک انجام دهید.
اسکات ریک می‌گوید: یک هدیه‌ی خوب شامل «فداکاری» است؛ این فداکاری می‌تواند از جنس پول، زمان یا هر دو باشد. چنین رویکردی نشان می‌دهد که شما طرف مقابل را درک می‌کنید، او را می‌شناسید و قادر هستید که او را شگفت‌زده کنید.