بیش فعالی اختلالی است که در بسیاری از کودکان قابل مشاهده بوده و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند کل زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد. در این مطلب با این اختلال و علائم و درمان آن آشنا می‌شوید.
اختلال بیش فعالی، یا نقص توجه که به اختصار ADHD نیز خوانده می‌شود یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در میان کودکان و در تعریفی دیگرنوعی اختلال رفتاری رشدی است.
این اختلال موجب می‌شود که کودکان توانایی کنترل رفتار‌های خود را نداشته باشند. اگر چه معمولا این انتظار وجود دارد که کودک مبتلا به بیش‌فعالی به مشکلات دیگری مانند معلولیت‌های ذهنی مشکلات تحصیلی و برخی اختلالات روانی نیز گرفتار باشد، اما حقیقت آن است که برخی تحقیقات نشان می‌دهد کودکان تیزهوش و دارای استعداد بالا نیز به این اختلال مبتلا می‌شوند به نحوی که بسیاری مواقع کودک مبتلا به نقص توجه دارای هوش عادی و حتی بالاتر است.
تحقیقات نشان می‌دهد ویژگی‌های کودکان مبتلا به بیش‌فعالی در سایر کودکان نیز قابل مشاهده است، اما آنچه این کودکان را متمایز می‌کند شدت و تداوم نشانه‌های بیش‌فعالی است. به بیان دیگر می‌توان اینگونه گفت بیش فعال کار‌هایی را انجام می‌دهد که کودکان دارای شرایط عادی به آن‌ها فکر می‌کنند، اما از عمل به آن‌ها خودداری می‌کند به همین دلیل هم برخی از متخصصان معتقدند این اختلال در واقع مربوط به کنترل تکانش است.
کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی قادر به کنترل رفتار‌های خود نیستند از همین روی آن‌ها در مکان‌هایی که باید آرام باشند بیش از اندازه سرو صدا کرده و جنب و جوش دارند و از آنجایی که درکی از خطر ندارند گاهی خود را در موقعیت‌های خطرناک قرار می‌دهند. آن‌ها در ارتباط با همسالان خود نیز ممکن است با مشکل مواجه شوند.
شیوع اختلال بیش فعالی
استاندارد‌های جهانی نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ کودک ۵ کودک مبتلا به اختلال بیش‌فعالی هستند که در این بین میزان شیوع اختلال در میان پسران ۳ برابر دختران است. در یک مقایسه به لحاظ سنی نیز گفته شده میزان شیوع این بیماری در میان بزرگسالان بالای ۱۸ سال ۳.۴ درصد و در میان کودکان زیر ۱۸ سال ۲/۷ درصد است.
تحقیقات نشان می‌دهد که غالبا نشانه‌های این اختلال پیش از سن ۷ سالگی خود را نشان می‌دهد و گاهی ممکن است والدین با تاخیر متوجه مشکل فرزندشان شوند.
بیش فعالی در بزرگسالی
تحقیقات نشان داده است که اختلال بیش فعالی با افزایش سن بهبود می‌یابد، اما در مواردی در بزرگسالی نیز تداوم می‌یابد. گرچه علائم این اختلال در بزرگسالی کاهش می‌یابد، اما برخی رفتار‌ها مانند رفتار‌های تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک پذیری ممکن است بدتر بشوند. از آنجایی که ابتلا به این اختلال در بزرگسال بر یادگیری، شغل و تعامل فرد با سایرین تاثیری منفی می‌گذارد معمولا در بزرگسالان مبتلا به این اختلال افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف شایع است.
علائم بیش فعالی چیست؟
سه گروه از علائم رفتاری هستند که برای تشخیص اختلال بیش‌فعالی به کار می‌روند. این سه گروه عدم توانایی در تمرکز، فعالیت و تحرک بیش از حد و رفتار‌های تکانه‌ای را شامل می‌شود البته در مواردی ترکیبی از این علائم در فرد وجود دارد.
علائم کودکان بیش فعال
عدم توانایی در تمرکز در میان کودکان، رفتار‌های زیر را در بر می‌گیرد:
- بی‌دقتی و عدم توجه به جزئیات در مدرسه و امور روزانه
- عدم تمرکز در فعالیت‌هایی که نیازمند توجه هستند مانند گوش دادن به سخنان دیگران، گوش دادن به معلم یا حتی مکالمات عادی به نحوی که گاهی فردی را که مستقیما با آن‌ها صحبت می‌کند نادیده می‌گیرند و به او گوش نمی‌کنند.
- بی‌علاقگی به انجام کار‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی زیاد دارد مانند انجام مشق شب و در بزرگسالان تهیه گزارش و ...
- از یاد بردن و جا گذاشتن مداوم لوازم ضروری مانند لوازم مدرسه یا موبایل و کیف پول و ...
- سریعا حواس‌شان پرت شده و تمرکز خود را از دست می‌دهند.
- داشتن مشکل در سازماندهی فعالیت‌ها مثل توالی انجام کارها، مدیریت زمان و ...
تحرک و جنب و جوش بیش از حد در میان کودکان بیش فعال
افرادی که تحرک بیش از اندازه دارند نیز رفتار‌های خاصی از خود بروز می‌دهند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- در حالی که نشسته یا ایستاده‌اند مداوم تکان خورده یا به اصطلاح وول می‌خورند.
- در موقعیت‌هایی که باید آرام بوده و حرکت نکنند ناگهان شروع به راه رفتن می‌کنند مانند کلاس درس، دفتر کار و ...
- دویدن و بالا و پایین پریدن در مکان‌هایی که مجاز نیستند. این حالت به‌ویژه در میان بزرگسالان و نوجوانان مشاهده شده و با احساس بی‌قراری همراه است.
- بازی کردن همراه با ناآرامی و بی‌قراری و پرحرفی شدید نیز از دیگر ویژگی‌های این گروه است.
رفتار‌های تکانه‌ای در میان کودکان بیش فعال:
- مدام وسط حرف دیگران می‌پرند.
- در معرض خطر قرار دادن خود مانند پریدن ناگهانی به وسط خیابان
- بی‌قراری و عدم تحمل انتظار
- صحبت بدون فکر کردن و عمل کردن به آن
علل ایجاد بیش فعالی
هنوز علت مشخصی برای ابتلا به بیش فعالی شناسایی نشده است، اما دانشمندان بر این باورند که عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی نقش پررنگی در ایجاد این بیماری دارند.
عوامل موثر در به وجود آمدن بیش فعالی در کودکان:
ژنتیک، مصرف سیگار، الکل و مواد توسط مادر باردار، قرار داشتن در معرض سموم و آلودگی‌های محیطی مانند سرب، تولد زودهنگام و وزن کم هنگام تولد و صدمات مغزی از مهم‌ترین علل ابتلا به این اختلال هستند.
درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان
با اینکه این اختلال دارای درمانی قطعی نیست، اما تشخیص و درمان به موقع می‌تواند تا حدود زیادی علائم را کاهش دهد. هر چه این تشخیص و درمان زودتر انجام شود نتایج آن نیز بهتر خواهد بود. پس بهتر است با مشاهده علائم در فرزندتان سریعا به روانپزشک مراجعه کنید.
اگرچه دارو درمانی موثرترین و سریع‌ترین روش برای درمان بیش فعالی است، اما غالبا استفاده از روش‌های درمانی ترکیبی شامل دارودرمانی و رفتاردرمانی می‌توانند تاثیر بیشتری داشته باشند.
متخصصان بر این باورند که بهترین زمان تشخیص و درمان بیش فعالی در سنین کمتر از ۱۲ سال است. تاخیر در درمان مناسب می‌تواند باعث تداوم بیماری فرد در دوران بزرگسالی شود.
رفتاردرمانی و نوروفیدبک از روش‌های بدون دارو هستند که به‌ویژه در مواردی که اختلال خفیف است قابلیت استفاده بیشتری دارند.
روان درمانی نیز در درمان این اختلال جایگاه ویژه‌ای داشته و در کنار تجویز دارو استفاده می‌شود. در روان درمانی به فرد کمک می‌کنند که از قوانین تبعیت کند و کارهایش را با دقت بیشتری انجام دهد.
همچنین مهم‌ترین بخش استفاده از روش روان درمانی کودکان دارای اختلال بیش فعالی مربوط به آموزش معلمان، والدین و خانواده است برای اینکه بیاموزند چگونه رفتار و نگرش خود را تغییر داده و نظم دهند به نحوی که به مدیریت رفتار کودک مبتلا به بیش فعالی کمک کرده و درک بیشتری از او و توانایی‌هایش داشته باشند. استفاده از مشوق برای کودک یکی از این روش‌هاست.
مرجع : جامعه ۲۴