هدف برای انتخاب رشته و ورود به آموزش عالی مؤلفه بسیار مهمی است چرا که برای فردی که هدف مشخص و معینی ندارد هیچ انتخاب رشته مناسبی وجود ندارد.
يكي از انتخاب هاي مهم زندگي هر فرد پس از پايان تحصيلات متوسطه و تصميم به ادامه تحصيل در سطوح دانشگاهي، انتخاب رشته تحصيلي و دانشگاه محل تحصيل است. اين انتخاب که تأثير چشمگيري در تعيين سرنوشت و آینده افراد دارد، تحت تأثير عوامل مختلفي قرار مي گيرد كه مي توان آنها را به دو دسته دروني و بيروني تقسيم نمود. عوامل دروني در كنترل فرد هستند؛ البته اين به معني عدم تاثيرپذيري از عوامل بيروني نيست. اما عوامل بيروني تا حدودي از اختيار فرد خارج هستند و به صورت غيرمستقيم انتخاب او را تحت تأثير قرار مي دهند.
هر دانش آموزی از یک طرف با توجه به علاقه مندي ، استعداد و توانایی خود و از طرف دیگر نتیجه ای که در آزمون سراسری کسب میکند ، لازم است در اين فرايند تصميم گيري مناسب ترين انتخاب را با تحليل شرايط مذكور و بر اساس آينده اي كه براي خود ترسيم كرده، پايه ريزي كند؛ چرا كه انتخاب صحيح رشته تحصيلي در آينده تحصيلي، شغلي و به طوركلي در زندگي افراد نقش انكارناپذيري دارد .
آزمون سراسري که در ميان داوطلبان و عموم مردم از آن به عنوان کنکور ياد مي شود سازوکاري براي غربالگري و سنجش دانش متقاضیان ورود به آموزش عالي است و با توجه به محدوديت ظرفي تهاي دانشگاهي به خصوص در دوره هاي روزانه و برخي رشته هاي خاص عملا چاره اي جز برگزاري آزمون و گزينش افراد متقاضي نيست.
اکنون با اعلام نتایج اولیه، وقت انتخاب و تصميم گيري در خصوص آينده تحصيلي و به تبع آن آينده شغلي افراد مجاز به انتخاب رشته است. انتظار مي رود با مشورت خانواده و افراد صاحبنظر در اين حوزه و تمرکز بر سؤالهاي اساسي همچون:
الف - هدف من از دانشگاه رفتن چيست؟ و چه تأثيري در آينده شغلي و زندگي آتي من دارد؟
ب - مؤلفه ها و عوامل تأثيرگذار در کي انتخاب رشته درست و اصولي کدامند؟
ج- منابع شناخت من از دانشگاه و رشته دانشگاهي مناسب کدامند ؟ نسبت به انتخاب رشته ای معقول و مناسب اقدام کنید.
هدف از طرح این سئوالها جلب توجه و تمرکز داوطلبان مجاز به انتخاب رشته و خانواده هاي آنها بر اين اصل اساسي است که آزمون سراسري و به تبع آن فراهم شدن زمينه ورود به دانشگاه، همه و همه وسيله اي براي رشد و شکوفايي استعدادهاي بالقوه دانش آموزان و جهت دهي آنها در راستاي توانمندي ها، علايق و استعداد آنها به سمت نيازهاي کشور است.
بنابراين نبايد بدون تأمل و شناخت عوامل و مؤلفه هاي مذکور و صرف رفتن به دانشگاه، اقدام به انتخاب رشته کرد؛ زيرا همانگونه که ورود به دانشگاه و تحصيل در دانشگاه تمام زندگي و آمال و آرزوي یک فرد نيست؛ نرفتن و يا به اصطلاح مجاز نشدن و قبول نشدن نيز پايان تمام آمال و آرزوهاي فرد نيست.
بر این اساس، انتخاب رشته، انتخاب آینده شماست. از این رو پاسخگویی دقیق و شفاف به سوالات زیر و مطالعه دقیق توضیحات ارائه شده در ذیل این سوالات، به موفقیت شما در انتخاب رشته صحیح کمک می کند.
سوال 1: آیا درباره منابع شناخت و کسب آگاهي اطلاعات لازم را دارید؟
کليه داوطلبان آزمون سراسري مجاز شده به انتخاب رشته براي شناخت و کسب آگاهي در خصوص انتخاب رشته نيازمند ترسيم نقشه اي هستند که ويژگي ها، روابط و ارتباط دروني و بيروني و عوامل مؤثر بر تغيير و تحول آن را در آينده نشان دهد. براي شناخت و کسب آگاهي براي پاسخ به سئوالات آغازين ، مجازشدگان مرحله اول منابع زير را در اختيار دارند:
الف) معمولاً یکی از منابع شناخت و آگاهي؛ استفاده از نظرات و مشورت هاي نهادها يا افراد داراي دانش و تجربه در خصوص موضوع انتخاب رشته که شناخت لازم را از رشته هاي دانشگاهي و آينده شغلي آنها دارند، مي باشد.
ب) توجه به دانش و اطلاعات انباشته شده درباره ماهيت و چگونگي انتخاب رشته، یکی ديگر از منابع شناخت است؛ دانش و اطلاعات انباشته شده از طريق بررسي هاي علمي، داده و اطلاعات مستند و تا حدودي نيز کوشش و خطا به وجود آمده است. منابع مکتوب اعم از کتب، رسانه هاي ديداري و شنيداري یکی از روش هاي ارائه دانش و اطلاعات است.
ج) استفاده از روش علمي
روش سوم تحت عنوان روش علمي، فرايندي منظم و هدفمند است که دانش و اطلاعات حاصل شده به روش علمي را با نظرات و تجارب نهادها و افراد صاح بنظر تلفيق و معتبرترين داده و اطلاعات را در اختيار فرد قرار م يدهد. در واقع روش علمي روشي تلفيقي است که از کليه منابع شناخت و آگاهي که سنديت، اعتبار، درستي و صحت آنها تأييد شده است، استفاده مي کند.
بنابراين روش علمي چيزي جز دانش و اطلاعات معتبر و موثق که توسط نهادها يا افراد با صلاحيت و بر اساس کي فرايند منظم و هدفمند علمي حاصل شده باشد، نيست. ماحصل اين روش داده و اطلاعات قابل استفاده براي مجازشدگان به انتخاب رشته است که از طريق نهاد يا افراد داراي صلاحيت، کتب و رسانه هاي ديداري و شنيداري معتبر و نيز نرم افزارهاي برآمده از اين منابع، حاصل شده است.
بر اين اساس، انتظار مي رود در اين محدوده زماني اعلام نتايج تا انتخاب رشته نهايي، والدين داوطلبان ضمن فراهم نمودن زمينه آرامش رواني فرزندان خود، منابع لازم براي کسب آگاهي و شناخت را براي آنها فراهم کنند.
« سوال 2: آیا با « نظام آموزش عالي » و «دانشگاه» آشنايي دارید و تمايز بين ماهيت آن با مدرسه و نظام آموزش پيش از دانشگاه را می دانید؟
دانشگاه از ماهیت متفاوتی با مدرسه برخوردار است. و كسي كه مي خواهد وارد دانشگاه شود مي بايست تفاوت ماهوي بين اين دو زيرمجموعه نهاد آموزشي را مد نظر قرار داده و اقدام به انتخاب رشته تحصيلي نمايد.
انتخاب غلط كه بعضاً ناشي از عدم شناخت صحيح دانشگاه و آموزش عالی است فرد را دچار عوارض و سرخوردگي هاي حاصل از اين عدم شناخت و انتخاب نادرست در آينده مي کند.
در اين گام، داوطلب مي بايست به تعيين هدف خود از ورود به دانشگاه بپردازد؛ به همين منظور، لازم است که داوطلب علاوه بر شناخت تفاوت هاي موجود بين دانشگاه و مدرسه، به بررسي اين تفاوتها و به تبع آن ، انتظارات از خود در محیط جدید آموزش عالی بپردازد.
سوال 3: آیا با رشته هاي تحصيلي آشنايي کامل دارید؟
در اين مرحله، داوطلب مي بايست نسبت به شناخت صحيح و واقع بينانه از رشته هاي دانشگاهي مرتبط با گروه يا گروه هاي آزمايشي آزمون سراسري كه در آن شركت كرده است، اقدام نمايد تا ضمن كسب آگاهي لازم و اطلاعات كافي در زمينه رشته هاي موردنظر، با آمادگي كامل و به دور از هرگونه هيجان ممكن اقدام به انتخاب رشته هاي تحصيلي در موعد مقرر نمايد. به همين منظور مي بايست كه داوطلب در مهلت انتخاب رشته، با ياري گرفتن از مواردي كه به اختصار توضيح داده خواهد شد و جمعبندي ماحصل شناخت خود راجع به رشته هاي تحصيلي كه از طريق به كارگيري اين موارد و ... كسب ميکند، اقدام به انتخاب رشته نمايد.
الف- كتاب هايي كه در زمينه معرفي رشته هاي تحصيلي نگارش يافته اند
ب- سايت اطلاع رساني دانشگاه هاي كشور
پ- دانشجويان، استادان، فارغ التحصيلان يا شاغلان هر رشته
ت- اعضاي خانواده
ث- مشاوران تحصيلي و دبيران آموزش و پرورش
ج- سلسله مطالب مندرج در هفته نامه پيك سنجش
سوال 4: سطح مورد انتظار شما در آزمون سراسری امسال چیست؟
پاسخ به این سوال تکلیف شما را در آزمون سراسری امسال تعیین می کند. آیا شما امسال به هر نحوی قصد ورود به دانشگاه و در هر رشته ای را دارید؟ یا نه حتما بایستی در دانشگاه و رشته مورد علاقه خود پذیرفته شوید؟ و اگر به این مهم دست پیدا نکنید یکسال دیگر را صرف مطالعه جهت رسیدن به دانشگاه و رشته مورد علاقه خود می کنید.
این تصمیم مهمی است که بایستی با مشورت با والدین و شناخت همه جوانب امر گرفته شود و از برخورد احساساتی و آنی با آن پرهیز کنید. اینک با پاسخ به سوالات فوق این آمادگی را کسب نموده اید که وارد مرحله انتخاب رشته شوید.
فرايند انتخاب رشته
شناخت عوامل و مولفه هاي تاثيرگذار بر انتخاب رشته، شناخت رشته هاي دانشگاهي، شناخت موسسات آموزش عالي و روش ها و آئين نامه ها و قوانين حاكم بر آنها به عنوان اصول حاكم بر فرآيند انتخاب رشته، مطرح مي شود. در حوزه انتخاب رشته با دو مفهوم مجزاي "الگوريتم انتخاب رشته " و " مشاوره انتخاب رشته" مواجه هستیم. "مشاوره انتخاب رشته" مربوط به دريافت پاسخ هايي درباره سوالات مبتني بر شناخت علايق، توانمندي، استعدادها و خودسنجي فرد از خود، شناخت رشته هاي دانشگاهي، نياز بازار کار به آنها و آينده شغلي و تحصيلي آن و تطبيق مناسب توانايي هاي خود با امكانات و خواسته هاي موسسات آموزش عالي است.
در حالي كه "الگوريتم انتخاب رشته" فرآيند تصميم گيري مبتني بر رعايت قوانين و مقررات آزمون، ترازبندي صحيح، وضعیت علمی داوطلب بر اساس نتایج آزمون، شناخت ميداني از علاقه مندي ها و انتخاب هاي ساير رقبا است. اگر هر كدام از اين موارد با دريافت اطلاعات درست انجام پذيرد، داوطلب به راحتي يك انتخاب رشته صحيح و اصولي خواهد داشت و با آرامش بيشتري به ادامه تحصيل خود فكر ميك ند.
همانگونه که عنوان شد عوامل موثر در فرایند انتخاب رشته را می توان به دو دسته عوامل فردی و درونی و عوامل اجتماعی و بیرونی تفکیک کرد. با توجه به این تقسیم بندی، در اینجا پیرامون هر یک از این عوامل توضیح های لازم ارائه می گردد:
الف- عوامل فردی و درونی
1- هدف: داشتن هدف برای انتخاب رشته و ورود به آموزش عالی مولفه بسیار مهمی است؛ چرا که برای فردی که هدف مشخص و معینی ندارد، هیچ انتخاب رشته مناسبی وجود ندارد. حال اگر این هدف با شناخت علایق و استعداد و توانایی و آینده نگری در خصوص آینده و بازار کار آن همراه باشد تاثیر قابل توجهی نه تنها در انتخاب رشته مناسب بلکه در موفقیت تحصیلی نیز دارد.
2- انگيزه: انگيزه به عاملی تعبير می شود که اساس رفتار آگاهانه افراد را تش يکل می دهد. با توجه به نوع شرایط و مقتضيات، انواع مختلفی از انگيزش و محرک ها را می توان برشمرد. در اين زمينه نيز برخي عوامل اغواكننده در نقش محرك يا انگيزه ظاهر مي شوند. اما انگيزه واقعی مبين نيروی درونی است که مشوق و محرک فرد برای حرکت به سوی مطلوب است. نكته مهم اين است كه اگر انگيزه واقعي باشد، ضمن تداوم و استمرار، زمينه را براي تعالي و پيشرفت داوطلب در كليه مراحل تحصيل فراهم مي نماید.
3- علاقه: علاقه را می توان به ترجيح ميان موضوع هاي مختلف، هنگام انتخاب تعبير نمود. گرچه انگيزه و علاقه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و شاید بتوان علاقه را نوعی انگيزه بالفعل قلمداد نمود، ولی بهتر است در مسائل حساسی مانند انتخاب رشته که به آینده داوطلب مربوط می شود، هر کدام را در جایگاه ویژه خود قرار داد، بدون آنکه ربط مستقيم آن ها نادیده گرفته شود. در اين حوزه نيز علايق را مي توان به علايق برآمده از توانايي، استعداد و ويژگي هاي دروني فرد كه در يك مدت زمان طولاني ايجاد شده اند و علايق آني و زودگذري كه حاكي از تاثيرات محيطي است، تقسيم كرد. عوامل متعددي بر انتخاب رشته دانشگاهي تأثير ميگذارند. در اين حين داوطلبي که به رشته خود علاقه دارد و تصویر نسبتا روشنی از آینده شغلی خود دارد، انگیزه بیشتری نسبت به داوطلبي خواهد داشت که بدون علاقه و اطلاع، با اجبار و تحمیل، رشته ای را می خواند. بنابراین، هیچ کس غیر از داوطلب نسبت به شناخت علایق خود آگاه نیست و ساير منابع در واقع نقش مشورتي و شناخت بيشتر را دارند؛ زیرا این عامل فرد را در رسیدن به اهداف بلندمدت در آینده هدایت و یاری می کند.
اگر علاقه با شناخت درست و اصولي از رشته هاي تحصيلي و موسسات آموزش عالی همراه باشد، نتایج مطلوب تری به دنبال دارد. توجه کنید که هر تیپ شخصیتی مناسب یکسری رشته ها می باشد. اگر شخصیتی برونگرا دارید، از بحث کردن و کار گروهی لذت می برید، حوصله کارهای تکراری و جزئی را ندارید، کل نگر هستید و چندان اهمیتی به جزئیات نمی دهید، يكسري از رشته ها برای شما مناسب خواهند بود؛ ولی برعکس چنانچه می توانید ساعت ها یک گوشه بنشینید، روی یک موضوع جزئی تمرکز کنید، از حل کردن مسائل لذت می برید، يكسري ديگر از رشته ها براي شما مناسب خواهند بود.
خودسنجی ازعلائق مبتنی بر نوع شناسي شخصیت خود و همخوانی تحصیلات با تیپ شخصیتی باعث ايجاد آگاهي و شناخت مناسب در اين زمينه می شود. بنابراین، داوطلب باید در ارتباط با شناخت ویژگی های فردی خود، خودسنجی از علائق مبتنی بر نوع شخصیت خود را داشته باشد. در واقع در این مرحله، فرد باید به این سوال پاسخ دهد؛ كه به تحصیل در چه رشته ای علاقه مند است؟چه نوع از مشاغل یا حرفه هايي وی را جذب میكند؟ آیا به رشته ای كه تحصیل در آن منجر به شغلی كه متضمن معاشرت با دیگران باشد، علاقمند است و یا كارهای از پیش تعیین شده و روزمره را دوست دارد؟ بنابراین، آگاهي از انواع مختلف علايق مي توانند در انتخاب رشته تحصيلي کمک کننده باشد.
رغبت ها و علايق را مي توان به شيوه زير تقسيم بندي کرد:
رغبت علمي: نشان دهنده کشف حقايق و درک واقعيات جديد است. تحصيل در رشته هائي همچون علوم پايه و علوم پزشکي مستلزم داشتن علاقه علمي است.
رغبت هنري: اين نيرو بيشتر در افرادي يافت مي شود که به خلق آثار هنري مي پردازند و به رشته هاي گروه هنر و معماري روي مي آورند.
رغبت ادبي: رغبت فرد به نوشتن، نظم و نثر و بررسي ادبيات و شعر را بيان مي کند.
رغبت به خدمات اجتماعي: تمايل فرد به کم کرساني و يا حل مشکلات مردم را بيان مي نمايد. انتخاب رشته هايي همانند مددکاري اجتماعي، پرستاري، علوم پزشکي، روان شناسي، مشاوره، حقوق و رشته هاي حوزه آموزش بيشتر به اين تمايل برمي گردد.
علاقه به محاسبات و کار با اعداد و ارقام: حضور موفق در گرايش هاي مختلف رشته رياضي، مهندسي، حسابداري، بانکداري و اقتصاد بستگي به ميزان علاقه شما در کار کردن با اعداد و ارقام دارد.
رغبت به کار در فضاي باز: موفقيت در رشته هايي همانند تربيت بدني، نقشه برداري، مهندسي کشاورزي و جنگلداري تا حدود زيادي به وجود اين نوع علاقه در فرد بستگي دارد.
رغبت مکانیکي-صنعتي: اين رغبت بيشتر از ويژگي هايي همچون صحت و دقت در حرکت، آگاهي از روش کار با ابزارها، مهارت و استدلال منطقي تش يکل شده است. از جمله رشته هايي که موفقيت در آنها بستگي به وجود اين نوع رغبت دارد را مي توان از رشته هاي فني -مهندسي، دندانپزشکي، علوم آزمايشگاهي و... نام برد.
4- شناخت: عامل بعد، شناخت کافی است. شناخت مبين آگاهي و معرفت کافی از موضوع مورد بررسی و انتخاب است. علاقه بدون شناخت نمی تواند واقعی باشد و همانگونه كه عنوان شد منابع شناخت و آگاهي متفاوتند و بايستي از روش علمي براي شناخت استفاده كرد.
5- توان علمی: مسئله توان علمی متفاوت از انگيزه و علاقه است. می توان انتظار داشت که هر فرد علاقمندي لزوما برای انجام كاري در حوزه مورد علاقه اش توانمند نيز باشد. قدرت علمی در طول تحصيلات دبيرستانی و نتایج علمی حاصل از شرکت در آزمون سراسری ارزیابی می شود. توان علمی گرچه به استعداد تحصيلی ربط می یابد، ولی سخت کوشی و پيگيری مستمر در فراگيری، نقش اصلی را در بالا بردن بنيه علمی داوطلب ایفا م یکند.
6- استعداد تحصيلی: منظور از استعداد، توانایی ویژه در انجام دادن بعضی از فعاليت ها و اموری است که فرد را از افراد مشابه متمایز می سازد. در این جا استعداد تحصيلی متفاوت از بنيه علمی لحاظ شده است. ممکن است که فردی به لحاظ استعداد متوسط باشد، اما در سایه تلاش و سخت کوشی از بنيه علمی بسيار بالایی برخوردار گردد و بالعکس. ممکن است فردی با استعداد باشد اما به علت تلاش اندك نه تنها بهره ای از استعداد خود نبرد بلکه در مقايسه با افراد پر تلاش و با استعداد متوسط هيچگونه توفيقی نيابد. با توجه به آنكه انتخاب رشته، انتخاب مسير زندگي آينده است، مي بايست روي اين نكته دقيق كه استعداد هر شخص الزاما به معناي داشتن توانايي آن شخص در انجام آنچه در فراگيري آن مستعد است، نيست، اشاره كنيم و متذكر شويم كه به صرف داشتن استعداد براي تحصيل در يك رشته، نميتوان آن رشته را انتخاب نمود؛ زيرا توانايي هاي شغلي مرتبط با هر رشته تحصيلي به نيرويي فراتر از استعدادهاي شخصي بر ميگردد و خود اين نيرو كه براي پيشبرد اهداف شغلي لازم مي آيد، در هر كسي مهيا نيست.
ب- عوامل بيرونی و اجتماعی
1- محيط بيرونی: منظور از محيط بيرونی، کليه عوامل و افرادی است که با داوطلب در تماس و مراوده بوده و به نوعی در تصميم گيری های وی در ارتباط با انتخاب رشته تأثير می گذارند. در این خصوص مي توان خانواده، مدرسه، دوستان و جامعه ای که داوطلب را مستقيما احاطه کرده و با او برخورد دارند، را نام برد. محيط بيرونی می تواند در دو جهت مختلف عمل کند. جهتی مثبت که عبارت است از کمک به داوطلب برای کاوش درونی، کشف علاقه واقعی و ميزان استعداد تحصيلی و دور ساختن داوطلب از تصميم گيری براساس احساس بدون شناخت، و جهت منفی که القاء علایق زودگذر و برداشت های سطحی به داوطلب است بدون آن که انگيزه، علاقه، توان علمی و استعداد داوطلب چندان مورد توجه قرار گيرد.
2- آينده شغلي يا اشتغال: عامل اشتغال در انتخاب رشته دانشگاهی، نقش دوگانه ای را ایفا می کند. برای برخی هدف از ورود به دانشگاه اصولاً تصدی شغل های خاص است که بدون قبولی در آن رشته دانشگاهی، وصول به آن امکان پذیر نيست. برای برخی دیگر قبولی چنان مهم است که اصولاً در زمان انتخاب رشته به مسأله اشتغال مرتبط با آن رشته توجه نمی کنند و صرف ورود به دانشگاه هدف اصلي محسوب مي شود.
3- جايگاه اجتماعی يا برداشت اجتماعی: عنوان پاره ای از رشته ها و همين طور عناوین اجتماعی که تعدادی از شغل های مرتبط با رشته های دانشگاهی به دنبال خود دارند، برای برخی از داوطلبان مهم است. حال این اهميت به معنای علاقه و توجه یا به معنای عدم علاقه و دوری جستن از آن است. به نظر می رسد که تعدادی از رشته ها دارای عناوین جذاب اجتماعی هستند و همين عناوین است که می تواند اثر ساير عوامل تاثيرگذار را خنثي و یک کشش کاذب در داوطلب ایجاد کند و او را از مسير صحيح تصميم گيری منحرف سازد.
4- توان اقتصادي خانواده ها: توجه به توان مالي و اقتصادي خانواده در انتخاب نوع رشته، نوع دوره ، نوع دانشگاه و ماهيت آنها يكي ديگر از عوامل تاثيرگذار در اين زمينه است كه حتما بايد موردنظر و توجه داوطلبان قرار گيرد.
5- محيط ویژه دانشگاهی: برخي دانشگاه ها داراي شرايط ويژه، قوانين و مقررات و رويه هاي خاص هستند كه فرد در دوران تحصيل ملزم به رعايت آنها است. بنابراين داوطلباني كه در اين مرحله مجاز به انتخاب رشته شده اند، در انتخاب نوع دانشگاه بايستي اين موارد را مدنظر قرار دهند. ممکن است فردی با استعداد باشد اما به علت تلاش اندك نه تنها بهره ای از استعداد خود نبرد بلکه در مقايسه با افراد پر تلاش و با استعداد متوسط هي چگونه توفيقی نيابد.
منبع: ویژه نامه پیک سنجش 1401