استناد گزارش 2022 عملکرد محیط زیستی 180 کشور که توسط دانشگاه ییل منتشر شده، ایران در فاصله سال های 2006 تا 2022، در حفاظت از محیط زیست 80 پله سقوط کرده و از رده 53 جدول به رده 133 رسیده است. طبق جدول مندرج در این گزارش، همچنین، در فاصله سال های 2006 تا 2022، ایران در هیچ سالی بابت حفاظت از محیط زیست، صعود به معنای ارتقای وضعیت نداشته چنانکه در سال 2008، در میان 149 کشور جهان، ایران به رده 67 جدول (14 پله سقوط نسبت به سال 2006) در سال 2010 در میان 163 کشور به رده 78 جدول (25 پله سقوط نسبت به سال 2006) در سال 2012 در میان 132 کشور به رده 114 جدول (61 پله سقوط نسبت به سال 2006) سال 2014 در میان 178 کشور به رده 83 (50 پله سقوط نسبت به سال 2006) در سال 2016 در میان 180 کشور به رده 105 (52 پله سقوط نسبت به 2006) سال 2018 در میان 180 کشور به رده 80 (27 پله سقوط نسبت به سال 2006) سال 2020 در میان 180 کشور به رده 67 (14 پله سقوط نسبت به سال 2006) و در نهایت در سال 2022 در میان 180 کشور به رده 133 جدول (80 پله سقوط نسبت به سال 2006) رسیده است. بنابراین، شاید بتوان گفت طبق این گزارش، وضعیت حفاظت از محیط زیست کشور صرفا در سال های 2014 تا 2020، یک بهبود نسبی داشته اما بدترین وضعیت در سال 2022 اتفاق افتاده که حفاظت از محیط زیست ایران دچار سقوط 80 پله ای نسبت به سال 2006 شده است. علاوه بر این، حتی امتیاز ایران در زمینه شاخص های حفاظت از محیط زیست هم در این بازه زمانی هر سال نسبت به سال قبل کاهش یافته چنانکه طبق جدول منتشر شده در گزارش دانشگاه ییل، سال 2006 میلادی، ایران از 16 شاخص حفاظت از محیط زیست، 70 امتیاز کسب کرده، سال 2008، امتیاز ایران بابت رعایت 25 شاخص تعیین شده، 76.9 بوده و در سال 2010 هم از بابت رعایت 25 شاخص، 60 امتیاز داشته اما از سال 2014 به بعد و به دنبال افزایش شاخص ها، امتیازهای ایران در زمینه رعایت این شاخص ها هم رو به کاهش گذاشته و حالا که شاخص های حفاظت از محیط زیست در گزارش این دانشگاه معتبر به 40 رسیده، امتیاز ایران حتی نسبت به سال 2006 به حدود نصف کاهش یافته و به 34.50 تنزل کرده است. به دنبال انتشار این گزارش جهانی، لیلا زمانی؛ مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که در این گزارش، 180 کشور در 11 طبقه موضوعی با استفاده از 40 شاخص عملکردی در سه حوزه تغییرات آب و هوا، سلامت محیط زیست و سرزندگی اکوسیستم رتبه بندی شدند. این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «شاخص هایی که روند منفی قابل توجهی داشته اند عبارتند از: شاخص از دست رفتن مرتع (39.60-)، شاخص انتشار منوکسید کربن (20.80-) و روند شدت گازهای گلخانه ای (24.40-) البته گزارش ها از اطلاعات چند سال اخیر استفاده می کنند و اطلاعات صرفا مربوط به سالی که گزارش تهیه شده، نیست اما شاخص عملکرد محیط زیست، داده های خود را از منابع شخص ثالث قابل اعتماد مانند نهادهای حاکم بین المللی، سازمان های غیردولتی و مراکز تحقیقاتی آکادمیک (مقالات دانشگاهی) تهیه کرده است.»
شاید یکی از مصداق هایی که می توان با علت سقوط 80 پله ای ایران در گزارش دانشگاه ییل مرتبط دانست، افزایش وسعت بیابان های کشور به دلیل سوءمدیریت در حفظ منابع آبی باشد. چند روز قبل، معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری از افزایش 2.5 میلیون هکتاری بیابان های کشور در دهه اخیر خبر داد. پرویز گرشاسبی افزود: «اگر بخواهیم جلوی روند بیابان زایی را بگیریم باید سالانه یک میلیون هکتار بیابان زدایی داشته باشیم در حالی که ما توانستیم به یک سوم این عدد (350 هزار هکتار) برسیم.» علی سلاجقه؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست هم چند روز قبل اعلام کرده بود: «در کشور حدود 34 میلیون هکتار بیابان داریم که از این میزان پنج میلیون هکتار در شرایط بحرانی قرار دارد. این بیابان ها در استان های کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، سمنان، یزد و اصفهان قرار گرفته که البته استان کرمان بیشترین سطح بیابان در شرایط بحرانی را به خود اختصاص داده و خوزستان هم وضع نامناسبی دارد.» ابتدای این ماه و همزمان با روز جهانی گونه های در معرض انقراض هم، سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، با آمارهای تکان دهنده ای از تلف شدن گونه های جانوری و نابودی گونه های گیاهی و از دست رفتن زیستگاه ها و عرصه های طبیعی کشور، بابت وخامت شرایط محیط زیست کشور هشدار داد. حسن اکبری در گزارش خود اعلام کرد: «حدود 128 گونه جانوری و مهره دار کشور در معرض خطر انقراض هستند که برخی وضع خوبی ندارند و بیشترین آسیب پذیری ما در این زمینه مربوط به دوزیستان است، برای این 128 گونه جانوری 19 برنامه عمل داریم اما پیشرفت این برنامه ها عمدتا کمتر از 10درصد است، چراکه مشکل اصلی، بودجه است و بودجه این اقدامات هم بسیار ناچیز است.
پایش سالانه پنج گونه شاخص کشور شامل قوچ و میش، کل و بز، آهو، جبیر و گورخر نشان می دهد که حدود 215 هزار راس از این پنج گونه شاخص در مناطق حفاظت شده کشور داریم که البته این آمار کمتر از 10درصد آمار اواخر دهه 40 برای این پنج گونه است به این معنا که طی این مدت، تنوع ژنتیکی این گونه های شاخص را از دست داده ایم. امروزه چون زیستگاهی برای ما باقی نمانده است، تلاش ها برای پیشگیری از انقراض یوز به نتیجه نرسیده است. در بسیاری از مناطق بکر دسترسی هایی نظیر جاده ایجاد شده و بسیاری از گونه هایی که به حضور انسان حساس بودند از همین رو آسیب دیده اند، یکی از مهم ترین مشکلات ما تغییر اقلیم و خشکسالی های مستمر است که در کنار آن شاهد تخریب گسترده نیز هستیم. به جرات می توان گفت امروزه در مناطق آزاد چیزی به اسم زیستگاه نداریم و زیستگاه مناسب گونه آهو دیگر در کشور وجود ندارد چراکه جاده سازی زیاد باعث شده زیستگاه دشتی مناسب برای این گونه ها نداشته باشیم. بیماری های حیات وحش در حال افزایش است که بخشی از داشته های زیستی کشور از طریق همین بیماری های حیات وحش از بین می روند.
سال گذشته 10 کانون طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم و هم اکنون حیات وحش استان هرمزگان و استان های همجوار آن، درگیر آبله هستند چون هنوز زیستگاه و آب شرب مشترک داریم و واکسیناسیون ما در این زمینه کامل نیست. شناسنامه دار کردن دام سبک در برنامه ششم توسعه تکلیف شده اما اجرایی نشده است.»
منبع: روزنامه اعتماد