«میش‌مرغ»؛ پرنده‌ای که به نام «عروس بوکان» شناخته می‌شود، گونه‌ایست که جمعیت آن در ایران به ۱۹ قطعه رسیده و در خطر انقراض است. مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ با اشاره به سیر تاریخی کاهش جمعیت این گونه و اقدامات صورت گرفته برای احیای آن از لزوم شناساندن میش‌مرغ به دوستداران محیط زیست در ایران می‌گوید.
مهدی نبی‌یان همزمان با روز جهانی گونه‌های در معرض انقراض (۲۱ می مصادف با ۳۱ اردیبهشت) با بررسی وضعیت میش مرغ در ابعاد بلندمدت و کوتاه مدت خاطرنشان کرد: میش‌مرغ از خانواده میش‌مرغ شکلان است. از این خانواده سه نوع پرنده مختلف وجود دارد که دو نوع دیگر آن به جز میش‌مرغ، هوبره و زنگوله بال هستند. وضعیت میش مرغ درمیان آن‌ها از همه نامناسب‌تر است. بر اساس آمار سرشماری زمستان ۱۴۰۰ تعداد ۱۹ فرد از این گونه باقی مانده که در پناهگاه حیات وحش دشت «سوتاو حمامیان» زندگی می‌کنند.
وی افزود: در گذشته جمعیت میش‌مرغ با شرایط کنونی متفاوت بود. از اواخر دهه ۴۰ شمسی که ما از این گونه ۲۰۰ قطعه داشتیم کاهش جمعیت میش‌مرغ شروع شد و از ابتدای دهه ۵۰ کانون شکار و صید متوجه شد که شرایط میش‌مرغ مساعد نیست. در فرایند انقراض حیوانات بزرگتر که نیاز به غذا و پناه بیشتر دارند، متوجه تهدیدات بیشتری نیز هستند. به واسطه ناآرامی، جنگ و ... لطمه زیادی به جمعیت این گونه وارد شد و تعداد آن به ۵۰ قطعه رسید. این کاهش جمعیت تا اوایل دهه ۹۰ به‌صورت تدریجی رخ داد.
نبی‌یان در ادامه گفت: از ابتدای دهه ۹۰ سازمان حفاظت محیط زیست بخشی از زیستگاه گونه را به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخت و حفاظت از آن آغاز شد اما روند کاهشی جمعیت ادامه داشت و جمعیت گونه به ۳۵ یا ۳۶ قطعه و بعد ۲۵ قطعه رسید. الان سه سال است که جمعیت گونه ثابت مانده و روی ۱۹ یا ۱۸ قطعه گزارش می‌شود.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ با اشاره به برنامه‌ای که برای احیای جمعیت میش مرغ اجرا شد، گفت: دستورالعمل یا نقشه راهی برای حفاظت از میش‌مرغ با همکاری دانشگاه اراک و سازمان حفاظت محیط زیست طراحی و به اداره محیط زیست شهرستان بوکان و اذربایجان غربی ابلاغ شد. از سال ۹۸ و ابتدای ۹۹ نیز ما در کانون گردشگران طبیعت ایران با کمک دفتر کمک‌های کوچک سازمان ملل متحد (SGP) برای جلب مشارکت جامعه محلی توقف روند کاهشی جمعیت این گونه تلاش کردیم.
نبی یان ادامه داد: زیستگاه این پرنده اراضی کشاورزی گندم و نخود دیم است. تخمگذاری و جوجه‌آوری آن در اراضی گندم انجام می‌شود و همزمانی فصل تخمگذاری و جوجه‌آوری با درو گندم باعث احساس ناامنی برای موجود و ایجاد تلفات بر اثر برخورد با کمباین و ازدست رفتن گندم‌ها می‌شود. ما با همکاری شوراها، اداره حفاظت محیط زیست و انجمن محلی چیرگبان از کشاورزان خواستیم که توجه بیشتری در صورت دیدن جوجه میش مرغ به آن داشته باشند و بخشی از گندم سرپای خود را درو نکنند. میش مرغ در زبان کردی به عنوان «چیرگ» شناخته می شود و «چیرگبان» به معنای محافظان میش مرغ است.
نبی‌یان در ادامه گفت: جنوب آذربایجان غربی و شهرستان بوکان تنها زیستگاه باقی مانده مولد برای این موجود است. در همین راستا ۵۵ قطعه زمین گندم به طرح حفاظت از میش مرغ اهدا شد تا با نصب تابلوهایی مشخص شوند و جوجه‌ها در این لکه‌های باقی‌مانده تا زمانی که پرواز یاد بگیرند، باقی بمانند همچنین در مناطقی که وجود جوجه‌ها و لانه میش مرغ محتمل است، گندم سرپا خریداری شد تا درو نشود. با تامین مالی خوب سازمان حفاظت محیط زیست ۴۵ هکتار دیگر در سال ۱۴۰۰ خریداری شد تا گندم آن ها درو نشود. ۲.۵ هکتار دیگر نیز خریداری شده است. این اقدامی کم نظیر در تاریخ احیای گونه‌هاست.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ با اشاره به تداوم اقدامات حمایتی از این گونه در سال جدید اظهار کرد: ضمن تداوم اقدامات حمایتی سال گذشته در سال جدید، از امروز (۳۱ اردیبهشت ماه) همین هفته با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و یک شرکت دانش بنیان استفاده از پهبادهای مجهز به دوربین حرارتی برای انجام پایش و شبانه و شناسایی موقعیت آشیانه این پرنده در دستور کار قرار می‌گیرد. تیم چیرگبان هم با قراردادی که اداره محیط زیست منطقه امضا کرده از لکه‌ها همانند محیط بانان حفاظت می‌کند تا فصل جوجه‌آوری به پایان برسد. وقتی جوجه‌ها به سن پرواز برسند چندان خطری آن‌ها را تهدید نخواهد کرد.
وی اضافه کرد: یکی از بزرگترین تهدیدات فعلی برای میش‌مرغ، سگ‌های بلاصاحب هستند که به علت وجود مرکز دفن پسماند در ضلع جنوبی منطقه حفاظت از این گونه می‌توانند به جوجه‌ها و تخم‌ها آسیب برسانند. علیرغم پیگیری‌ها همچنان مقاومت با جابجایی مرکز دفن پسماند دیده می‌شود. مجوز این اقدام اخذ شده اما شهرداری هنوز مقاومت می‌کند. علی رغم اقدامات ما در راستای مدیریت جمعیت سگ‌های ولگرد که برای مثال در سال گذشته ۵۵ قلاده از آن‌ها زنده‌گیری شد، در سال‌های گذشته با ایجاد جریانی از ناآگاهی و غذادهی به این سگ‌ها مشکلات ما جدی‌تر شده است. سازمان حفاظت محیط زیست باید به‌طور جدی وارد عمل شود و نسبت به حذف فیزیکی آن‌ها اقدام کند تا بتوان بقای گونه‌ای مانند میش‌مرغ را تضمین کرد.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ افزود: از سال آینده نیز تکثیر و پرورش میش‌مرغ در اسارت نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت. تلاش ما این است که با کمک دیپلماسی سبز بتوانیم تعدادی جوجه و تخم میش‌مرغ را به زیستگاه اضافه کنیم تا از گرداب جمعیتی این گونه جلوگیری کنیم همچنین سازمان حفاظت محط زیست با مبلغ یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان در سال ۱۳۹۹ مساحت ۲۵ هکتار از هسته مرکزی زیستگاه میش‌مرغ را خریداری کرد که اقدامی بی‌سابقه است. این اراضی توسط خود سازمان کشت شده تا بتواند محدوده امنی برای جوجه‌آوری به وجود بیاورد.
نبی‌یان در پایان با اشاره به وضعیت جهانی میش مرغ گفت: این گونه در کشورهای اسپانیا، روسیه مجارستان و حتی انگلستان وجود دارد. در اسپانیا ۳۸ هزار قطعه از میش مرغ وجود دارد اما جمعیت جهانی آن ۵۰ تا ۵۵ هزار فرد است لذا گونه‌ای حمایت شده و در حال تهدید است اما در ایران وضعیت میش‌مرغ به‌شدت بحرانی است. در دوسال گذشته اقدامات زیادی برای آشنایی مردم محلی با این گونه انجام شده است و مستند خوبی نیز با عنوان عروس بوکان ساخته شد. همچنین میدانی هم با مجسمه میش‌مرغ در بوکان وجود دارد البته برای اینکه بتوانیم به حفاظت جامع نزدیک شویم باید همه مردم را با این گونه آشنا کنیم. همه به یوز حساس هستند اما به میش مرغ توجه چندانی نمی شود. در سال گذشته سه برنامه تلویزیونی و ۱۰ برنامه رادیویی به علاوه ۵۰ مصاحبه با روزنامه ها و رسانه ها برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به این گونه ساخته و انجام شد.
منبع: ایسنا