سال ۱۳۸۰ بود که واژه ریزگرد دردایره لغات ایرانی، به کلمه‌ای پر کاربرد تبدیل شد.
ذرات کوچکی که با وزیدن هربادی در هوا معلق می شوند و نفس‌ها را به شماره انداخته و حلقه زندگی را تنگ‌تر می‌کنند.
ریزگرد به مجموعه متفاوتی از ذرات با اندازه میکرومتری گفته می شود که می تواند طیفی از ترکیبات کانی تا گازها را در خود جای دهد. در این بین، طوفان های ریزگرد نیز که با نام طوفان های گردوغبار شناخته می شوند، به طوفان ها و جریانات بادی اطلاق می گردد که حجم فراوانی از ذرات ریز و غبارهای بیابانی را با خود انتقال می دهد و پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی گوناگونی را همراه خود دارد.
منشا بحران
بر اساس مطالعات زمین شناسی، زمینه‌ها و عوامل متعددی ، برای پیدایش طوفان‌های گرد وغبار برشمرده شده است که تقریبا فصل مشترک همه آنها تغییرات اقلیمی ، تغییر الگوی بارش ، مدیریت نادرست آب ، تغییرجهت مسیر رود‌ها در قالب سد سازی‌ها و انتقال آب رود‌ها ، ویرانی زیستگاه‌ها ، جنگل زدایی ، بیابان زایی ، گسترش کویر‌ها و بی توجهی به توسعه پایدار بوده است.
علی سلاجقه رییس سازمان محیط زیست کشور در گفتگویی با رسانه ها در فروردین ماه ۷۰ درصد ریزگردها را دارای منشأ خارجی دانست و اظهار کرد: خاستگاه آنها کشورهای اطراف به‌ویژه عراق، سوریه و عربستان است همچنین ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گردوغبار در اطراف ایران وجود دارد که ۱۲۷ میلیون تن گرد و غبار تولید می‌کند که باید با دیپلماسی محیط‌زیستی برای مهار آنها برنامه‌ریزی کنیم.
26 استان ایران درگیر گرد و غبار
سلاجقه با بیان اینکه ۲۶ استان درگیر گرد و غبار شده‌اند، افزود: حتی اگر بارش‌ها نرمال باشد، مناطقی از مرکز، جنوب شرق، یا شمال شرق و جنوب غرب مستعد گرد و غبار هستند؛ در داخل کشور هم ۳۵ کانون اصلی گرد و غبار شناسایی شده است که با تغییر اقلیم و کاهش بارش‌ها و از بین رفتن حقابه تالاب‌ها افزایش خواهد یافت.
چهار میلیون تن گرد و غبار تولید داخل
رئیس سازمان محیط‌زیست اشاره به تولید چهار میلیون تن گرد و غبار در داخل کشور، تصریح کرده است: کاهش بارش‌ها، سو مدیریت در مصرف آب و وضعیت کشورهای همسایه موجب شد موضوع ریزگردها و آلودگی هوا به یک مساله ملی تبدیل شود، مسئله محیط زیست جزو حقوق عامه به شمار می‌رود و از آنجا که ایران از نظر توپوگرافی، اقلیم، خاک شناسی و پوشش گیاهی در منطقه خشک قرار گرفته است و با مسائل متعدد زیست محیطی روبروست.
سه هزار میلیارد نومان خسارت سالانه
به گفته رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ریزگردها و هجوم شن‌های روان سالانه سه هزار میلیارد تومان به سکونتگاه‌ها، زیرساخت‌ها و زمین‌های کشاورزی کشور خسارت وارد می‌کنند.
ریزگرد ها و آلودگی هوا و طبیعت
اثراتی که ریزگرد ها بر آسمان و هوای شهر ها و طبیعت می گذارند فقط شامل موارد زیر نمی شود و اثرات مخرب دیگری نیز به همراه دارد. اما در ادامه ما تنها به موارد زیر اشاره می کنیم.
کاهش بارندگي و ميزان رطوبت هوا
خشكسالي
آسيب به حيوانات و گياهان
آسيب به مواد و خواص آنها
آسيب به ابنيه تاريخي و فرهنگي
كاهش قابليت ديد
نبود پوشش گياهي مناسب
تغييرات فشار هوا و وزش باد شديد
و….
ریزگرد ها و سلامت انسان
از اثراتی که ریزگرد ها بر سلامت انسان می گذارند می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
آسیب های قلبی و تنفسي
تأثيرات بر مكانيسم‌هاي دفاعي و تصفيه‌اي
بروز و تشدید آسم
تأثيرات سرطاني
و….
راه های مقابله با ریزگرد ها چیست؟
از راه های مقابله با ریزگرد ها می توانیم موارد زیر را معرفی کنیم که اجرای طرح های مقابله با ریزگرد ها علاوه بر مقام های دولتی بر دوش خود مردم نیز هست. استفاده از وسایل نقلیه عمومی، عدم ساخت کارخانه ها در نزدیکی شهر ها، انداختن زباله های مخرب برای هوا در سطل های زباله و تفکیک زباله و… همه از راهکار های ساده ی مقابله با ریزگرد ها هستند.
راههای پیشگیری و مبارزه با ریزگردها به روش‌های بیولوژیکی (پوشش گیاهی و کمربند‌های جنگلی)، مکانیکی (استفاده از پوشش برای تثبیت تپه‌های شنی شامل خردههای کاه، گندم، برنج، شن، گراول، خاک اره، مونت موریلونیت، برگ گیاهان، لیگنین، کود‌های گیاهی و حیوانی)، شیمیایی (مالچهای نفتی)، مهندسی (استفاده از حصار‌های سیمی) و اقتصادی و اجتماعی (شامل سیاستهای بهسازی زمین، استراتژیهای کاهش فقر) تقسیم‌بندی می‌شوند (شاهسونی و همکاران، 1389). در ادامه این روشها به طور خلاصه ارایه شده‌اند.
مالچ ها و ریزگرد ها
مالچپاشی تالابهای خشک شده و صحرا‌های دارای شن روان: این عمل هزینه‌زا و زمان‌بر است و از مواد شیمیایی در آن استفاده می‌شود.
توصیه های پزشکی
عمل به توصیه‌های پزشکی به منظور پیشگیری: شست‌وشوی مرتب بینی زمانی که این آلودگی وجود دارد به کمک آب‌نمک و سرم‌های شست‌وشو بهترین راه پیشگیری از عوارض گرد و غبار هوا از جمله عفونت قسمتهای مختلف دستگاه تنفسی است. اتفاقاتی که ممکن است در گوش، گلو و بینی فرد در هوای پر از ذرات معلق و گرد و خاک بیفتد این، حساسیت موجود در راههای تنفسی فوقانی ممکن است اتفاق بیفتد و حتی ممکن است در مراحل پیشرفته موجب آسم شود.
بیابان زدایی از راه های مقابله
بیابان زدایی و ایجاد پوشش گیاهی و تلاش برای حفظ آنها: راهکار دائمی که در این خصوص می‌تواند موثر باشد، حفاظت از جنگل و منابع طبیعی موجود می‌تواند موثر باشد. صنایع تولیدی که مجوز تولید محصول دارند باید در زمان ساخت کارخانه ۲۵ درصد از فضای کارگاه تولیدی را به فضای سبز اختصاص دهند تا آلاینده‌های تولید شده از طریق فضای سبز و جنگل‌ها جذب شوند.
احیای تالاب ها و ریزگرد ها
احیای تالاب‌ها و رعایت حقابه زیست‌بوم‌های پایین دست سد‌ها از دیگر راهکار‌های مؤثر در مقابله با ریزگردهاست.
علم نانو هم به مقابله می پردازد!
نانوتکنولوژی ابزاری برای مقابله با ریزگردها و آلودگی هوا: با استفاده از نانوسنسور‌های تنش بر روی قطعات حساس می‌توان از بروز حوادث جلوگیری کرده و قبل از شکست یک قطعه از وضعیت تنشی آن مطلع شد. مزایای این سنسور‌های گاز، دقت فوق العاده به دلیل استفاده از مواد نانومتری، مقاومت به سایش، عمر طولانی، واقعی بودن مقادیر نشان داده شده و قیمت کم است (خیاط و همکاران، 1390).
ریگ پاشی جایگزینی به جای مالچ
ریگ‌پاشی (به دلیل حفظ محیط زیست، هزینه کم، کاشت گیاه، ماندگاری طولانی و طبیعی آن) روی کانون‌های تولید ریزگردها، به جای مالچپاشی (هزینه زیاد، آلوده کردن خاک و ماندگاری بوی بد ناشی از آن بمدت پنج سال) سریعتر اجرا می‌شود.
سیستم تهویه نصب کنید
حتی‌الامکان از تردد و فعالیتهای بدنی اجتناب و منازل، محل کار و کارخانجات را مجهز به سیستم تهویه مناسب بنمایند. بر این اساس باید انواع سیستمهای تهویه مطالعه و براساس کارایی بهترین سیستم جهت نصب در امکان ذکر شده برای جلوگیری از ورود ریزگردها نصب شود.
سیستم نقش بند
یکی از سیستمهای مکانیکی که استفاده و اجرای آن در برخی از کشور‌ها نتایج قابل قبولی داشته، استفاده از دستگاه Land Imprinter است (نام این دستگاه به «دستگاه نقش بند» ترجمه شده است.). این دستگاه که شکلی شبیه غلتک «پاچه بزی» یا «غلتک پاچه فیلی» در ماشین‌های راهسازی دارد، غلتکی است که با پرههای ویژه خود در زمین نقش ایجاد و با این عمل سطح زمین را تبدیل به خانه‌های شطرنجی می‌کند که یک خانه آن فرورفته و خانه دیگر از سطح زمین برجسته است.
در واقع این دستگاه ضمن کوبیدن لایه سطحی خاک، ظرفی را برای ذخیره آب فراهم می‌کند که پس از گذشت زمان کوتاهی (در حدود ۴ ماه) سطح زمین دارای لایه‌ای نسبتا سخت در قسمت فرورفتگی و یک برجستگی در کنار هر قسمت فرورفته خواهد بود.