اعتیاد را به صورت‌های گوناگون تعریف کرده‌اند، از جمله: ضعف اخلاقی، کمبود اراده، ناتوانی در مواجه شدن با مسائل زندگی، بیماری جسمی یا ناخوشی معنوی.
به طور کلی اعتیاد رفتاری است که شخص به دلایل روحی و روانی یا در اثر مصرف مواد شیمیایی مانند شیشه، کراک و یا مواد طبیعی مانند ماری جوانا، تریاک دچار ضعف در کنترل تکرار عمل خود میشود، و در این شرایط فرد مصرف کننده هرچه زودتر نسبت به ترک شیشه، ترک کراک، ترک ماریجوانا و سایر مخدر ها اقدام کند، شانس بهبودی کامل خود را افزایش میدهد.
اعتیاد یک بیماری است و هر بیماری قابل درمان است، همچنین با پیشگیری اعتیاد از طریق آموزش‌های خودکنترلی، میتوانیم از این بیماری جلوگیری نماییم . ضعف اراده بیماری نیست ولی به دلیل تاثیر مخربی که روی سیستم عصب مرکزی شخص میگذارد نوعی بیماری فرض میشود و با ایجاد اختلال در کنترل سیستم رفتار-پاداش، موجب تکرار آن رفتار میشود.
اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به سیستم پاداش، انگیزش و حافظه را در مغز مختل میکند و اختلال در این سیستم مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی، روحی و روانی میشود.
اعتیاد را میتوان تلاشی به منظور کنترل چرخه‌های غیر قابل کنترل دانست. وقتی افراد مصرف‌کننده از یک ماده شیمیایی به منظور تغییر خلق خود استفاده می‌کنند بر آن گمانند که می‌توانند این چرخه‌ها را کنترل کنند.اعتیاد فرآیندی تدریجی و در جهت تلاش برای کنترل و ارضای آرزوی خوشبختی است ، اعتیاد را میتوان نوعی بیماری تلقی کرد که از یک حالت معین غالباً گنگ آغاز میشود به یک نهایت می‌رسد ،تمامی فرایند های اعتیاد آور دارای یک وجه اشتراک هستند که همان جست‌وجوی بی‌هدف تمامیت، خوشبختی و صلح از ورای یک رابطه یا یک واقعه است. مهم نیست اعتیاد به چه چیز باشد، مصرف‌کنندگان از یک واقعه به منظور تغییر خلق، یا ایجاد خلسه استفاده میکند.
معتاد کیست؟
در تعریف مشخص فرد معتاد طبق دیدگاه کمیته متخصصان تشخیص مواد اعتیاد آور، معتاد به شخصی میگویند که در نتیجه استفاده مداوم مواد اعتیاد آور در بدن او حالت مقاومت اکتسابی ایجاد میشود؛ به طوری که استفاده مداوم آن موجب کاهش تدریجی اثرات آن مواد میشود و در صورتی که آن مواد به فرد نرسد دچار اختلالات عصبی/روانی و دردهای جسمی میشود که این حالت به سندروم محرومیت نیز شناخته میشود.
تفاوت بین اعتیاد و عادت:
همه انسان‌‌ها به انجام فعالیت یا مصرف ماده‌ای خاص عادت می‌کنند، ولی از این طریق صدمه‌ای به خود شخص یا دیگران وارد نمی‌کنند، زیرا هر زمانی که شخص اراده کند می‌تواند مصرف ماده یا انجام فعالیت را کنار بگذارد. تفاوت اصلی میان عادت و اعتیاد این است که در اعتیاد مصرف ماده یا انجام رفتار خاص با وجود زیان و پی آمد منفی کمکان ادامه پیدا میکند.
اعتیاد:
با مسائل روانی و جسمی همراه است. فرد به دلیل ابتلا به بیماری اعتیاد، اراده خود را از دست داده و علیرغم آگاهی از پی آمد های زیان بار مصرف مواد مخدر همچنان به مصرف آن ادامه می دهد.
عادت:
با آگاهی و انتخاب همراه است و شخصی که عادت به مصرف ماده یا رفتاری خاص دارد هر زمان که اراده کند می‌تواند دست از عادت خود بردارد.
ریشه و علت اصلی پیدایش اعتیاد
اعتیاد هیچگاه یک دلیل واحد نداشته است و همیشه دلایل مختلفی برای گرایش به آن بوده است. در کل دلایل روی آوردن به مواد مخدر را میتوان به سه دسته ی اصلی : روانشناختی ، زیست شناختی و اجتماعی تقسیم کرد.
علل گرایش به اعتیاد | عوامل محرک اعتیاد به مصرف مواد
تاثیر ژنتیک در اعتیاد به مواد مخدر
برخی از افراد به صورت ژنتیکی تمایل به مصرف مواد مخدر دارند. این گونه افراد معمولا سابقه خانوادگی بیشتری از اعتیاد را نشان می‌دهند. بخشی از این مسئله به ریشه زیستی اعتیاد بر می‌گردد. مجموعه‌ای از تغییرات ژنتیکی منجر به این میشود که برخی افراد نسبت به دیگران از آسیب پذیری بالاتری برای اعتیاد برخوردار باشند.
تاثیر محیط اجتماعی در اعتیاد به مواد مخدر
محیطی که فرد در آن زندگی میکند نقش تعیین کننده‌ای در اعتیاد او دارد. تجربه نشان میدهد که فرد تا حد زیادی از محیط زندگی خود و افرادی که بیشتر با آنها در ارتباط است تاثیر می‌پذیرد. حتی اگر فرد در خانواده‌ای سالم زندگی کند و هیچ کدام از اعضای خانواده معتاد نباشند، محیط اجتماعی باز هم می‌تواند فرد را درگیر اعتیاد کند. برای مثال شیوع فقر و بیکاری در اجتماع با افزایش فشار روانی بر افراد معمولا میزان ابتلا به اعتیاد را افزایش می دهد. برای آگاهی بیشتر در مورد ارتباط بیکاری و اعتیاد کلیک کنید.
تاثیر ضعف مهارت های اجتماعی در اعتیاد به مواد مخدر
انسان یک موجود اجتماعی است و تا حد زیادی از سایر افراد جامعه تاثیر می‌پذیرد. نحوه تعامل و تاثیر پذیری فرد از افراد دیگر نقش کلیدی در پیشگیری از اعتیاد دارد. معمولا افرادی که در خانواده‌های معتاد یا محیط‌های اجتماعی ناسالم زندگی می‌کنند احتمال معتاد شدنشان بیشتر است. در واقع تاثیر اعتیاد بر کودکان از آن ها یک قربانی می سازد. این افراد اگر مهارت‌های اجتماعی لازم را کسب ننمایند، نمی‌توانند خود را از اعتیاد معصون نگه دارند. یکی از مهارت‌هایی که امروزه بسیار در مورد آن می‌شنوید قدرت نه گفتن است. شما برای یادگیری مهارت‌ها و راهکارهای کاربردی و لازم برای پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر می‌توانید از مشاوران روانشناس کمک بگیرید.
تاثیر بیماری و مشکلات روحی و روانی در اعتیاد به مواد مخدر
بسیاری از افراد هنگام مواجه شدن با فشارهای روانی به دنبال راه حلی سریع برای حل مشکلات خود هستند. آنها نمی‌توانند اضطراب موجود را تحمل کنند و ممکن است گرایش به سیگار یا مواد مخدر پیدا کنند. مواد اعتیاد آور با ایجاد حالاتی نظیر آرامش یا سرخوشی در کوتاه مدت فشارها را از روی فرد بر می‌دارد. اما به مرور با ایجاد وابستگی و اضطراب، فشارهای روانی فرد را چندین برابر می‌کنند. بیماری‌ها و اختلالات روحی روانی، فشارهای عصبی، مشکلات و اتفاقات ناگواری که در زندگی رخ میدهد، احتمال گرایش به اعتیاد را در بسیاری از افراد افزایش میدهد. به خصوص زمانی که فرد از مهارت‌های مقابله‌ای لازم برای حل مشکلات برخوردار نباشد. همچنین وجود رفتارهای پرخطر در برخی از اختلالات نظیر بیش فعالی ریسک اعتیاد را بیشتر میکند.
تاثیر روابط نابسمان خانوادگی در گرایش به اعتیاد
همان طور که در تاثیر محیط اجتماعی نیز اشاره کردیم. روابط نابسامان خانوادگی، اعتیاد پدر و مادر یا دیگر اعضای خانواده و اقوام می‌تواند تاثیر مستقیمی بر فرد داشته باشد. موضوعات خانوادگی مانند طلاق، خیانت، چند همسری، مرگ یکی از والدین، نبود والدین و... می‌توانند احتمال اعتیاد به مواد مخدر را در فرزندان افزایش دهد. یکی از موارد شایع ازدواج با معتاد است. آمار نشان می دهد که ازدواج با افراد معتاد می تواند زمینه آلودگی همسر این افراد را فراهم سازد. اشخاصی که شخصیت متزلزل دارند در کنار همسر معتاد خود ممکن است به راحتی به سمت اعتیاد سوق پیدا کنند.
تاثیر فشار و زورگوئی دوستان در گرایش به اعتیاد
یافتن دوست و تعامل با دیگر افراد جامعه نیاز به مهارت‌های ارتباطی صحیح و مهارت‌های زندگی دارد که متاستفانه در جامعه امروزه که شرایط بسیار تغییر کرده چندان به این مسئله توجه نمی‌شود. خیلی وقت‌ها فرد به خاطر کمبود اعتماد به نفس کافی برای اینکه جلوی دوستانش کم نیاورد و به اصطلاح همرنگ جماعت ناسالم شود مبتلا به اعتیاد می‌گردد.تاثیر دوستان در اعتیاد درمیان نوجوانان، جوانان و دانشجویان بسیار شایع است.
به همین دلیل علاوه بر آموزش درست، توجه والدین، معلمان و اساتید را می‌طلبد. شما می‌توانید با استفاده از تقویت مهارت‌های ارتباطی خود احتمال مبتلا شدن به اعتیاد به مواد مخدر را کاهش دهید.
تاثیر دسترسی آسان به مواد مخدر در گرایش به اعتیاد
نتایج پژوهش‌های مختلف نشان میدهد هرچقدر دسترسی افراد به مواد مخدر بیشتر و آسان‌تر باشد احتمال گرایش به اعتیاد نیز بیشتر میشود. از همین رو افرادی که در خانواده‌های معتاد پرورش می‌یابند یا در محله‌هایی زندگی می‌کنند که به راحتی می‌توانند در آنجا از دیگران مواد تهیه کنند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به اعتیاد هستند. برای مطالعه مقاله نقش خانواده در اعتیاد کلیک کنید.
تاثیر اعتیاد والدین در گرایش به اعتیاد
بررسی‌ها نشان می‌دهند افرادی که والدین معتاد دارند بیش از دیگران در برابر اعتیاد آسیب پذیر هستند. جدا از مسئله دسترسی به مواد مخدر در این شرایط، والدین از طریق روش‌های دیگری نیز بر فرزندان اثر می‌گذارند که از جمله آنها باید به موارد زیر اشاره کرد.
- ایفای نقش به عنوان یک الگوی ناسالم و اثر گذاری بر فرزندان از طریق یادگیری مشاهده‌ای
ـ سوءاستفاده از فرزندان برای انجام اعمالی نظیر فروش مواد یا استعمال مواد مواد مخدر
- ایجاد یک محیط پرتنش و استرس والدین آسیب پذیری فرزندان را در برابر معضلات اجتماعی و روانشناختی نظیر اعتیاد افزایش میدهد.
تاثیر ناتوانی در مدیریت هیجان‌ها در گرایش به اعتیاد
ناتوانی در مدیریت هیجان‌ها یکی از عوامل بسیار مهمی است که در گرایش به اعتیاد تاثیر میگذارد. درگیری با هیجانات شدید به خصوص هیجانات ناخوشایند نظیر غم، خشم و نفرت باعث میشود که افراد به فکر راه حل‌های سریع و موقتی برای فروکش احساسات خود باشند. مصرف مواد یا اعتیاد به الکل از راه‌های مخرب اما رایجی است که در بین افراد با مشکلات هیجانی رواج دارد. اگر شما هم با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنید بهتر است برای پیشگیری از مشکلات بزرگ تری هم چون اعتیاد از یک روانشناس کمک بگیرید و یا اگر دچار اعتیاد شده‌اید هرچه زودتر از مشاوره ترک اعتیاد بهره ببرید.
تاثیر ویژگی های شخصیتی در گرایش به اعتیاد
برخی از ویژگی‌های شخصیتی که معمولا ریشه‌های زیست شناختی دارند می‌توانند بر تمایل افراد برای مصرف مواد تاثیر بگذارند. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی که تا به حال در این زمینه شناسایی شده‌اند میتوان به هیجان خواهی و تکانشگری اشاره کرد. هیجان خواهی به معنای تمایل زیاد فرد برای تجربه رویدادهای هیجان انگیز است. هیجان خواهی بیش از حد اغلب باعث درگیری فرد در رفتارهای پرخطری نظیر اعتیاد و روابط جنسی محافظت نشده میشود.
همچنین اختلال کنترل تکانه به معنای انجام اقدامات آنی، بدون فکر و لحظه‌ای است. افرادی که تکانشگری بالایی دارند نمی‌توانند به عواقب رفتارهای خود فکر کنند. در واقع آنها از دوراندیشی بسیار کمی برخوردارند. همین مسئله باعث میشود که کمتر در برابر رفتارهای پرخطر از خود مقاومت نشان بدهند و در نتیجه بیش از سایرین در معرض ابتلا به مشکلاتی نظیر اعتیاد باشند.
تحقیقات نشان می دهد کسانی که عدم تکوین خصوصیات شخصیتی یکی از عوامل بارز در پذیرش رفتارهای ناهنجار است. کسانی که ارزش های اخلاقی را مدنظر قرار می دهند به راحتی با جریانات منفی اجتماع همسو نمی شوند.
تاثیر روش های تربیتی والدین در گرایش به اعتیاد
سبک تربیتی والدین در دوران نوجوانی می‌تواند نقش بسزایی در گرایش به اعتیاد در نوجوانان داشته باشد. در دوره حساس نوجوانی که فرزندان سعی می‌کنند از والدین فاصله بگیرند و به استقلال بیشتری دست یابند، سخت گیری بیش از حد یا بالعکس رها کردن کامل نوجوان می‌تواند بسیار آسیب زا باشد.
در این دوران شما به عنوان پدر یا مادر وظیفه دارید نوعی نظارت غیر مستقیم را اتخاذ کنید. برای مثال آشنایی با دوستان فرزندتان، برقراری رابطه‌ای گرم با آنها و در ارتباط بودن با والدینشان می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید کنترل بیشتری روی مقوله "فشار همسالان" داشته باشید و به فرزندتان کمک کنید که در تله‌های مرتبط با اعتیاد گرفتار نشود.
مشاوره اعتیاد و درمان اعتیاد فرد معتاد را از کجا باید شروع کرد؟
برای ترک اعتیاد ابتدا فرد باید بپذیرد که معتاد است. شاید شما هم با این جمله از سوی افراد معتاد روبرو شده باشید که من معتاد نیستم، فقط برای تفنن مصرف می‌کنم و هر وقت که بخواهم آن را کنار می‌گذارم. اولین قدم در ترک اعتیاد این است که فرد مشکل خود را بپذیرد. در قدم بعدی مراجعه به یک روانشناس و یک پزشک برای دریافت برنامه‌ای جامع جهت ترک اعتیاد ضرورت دارد. پزشک با بررسی شرایط جسمانی و تجویز داروهای ترک اعتیاد می‌تواند در کاهش علائم ترک به شما کمک کند. روانشناس نیز با ریشه یابی گرایش شما به اعتیاد و حل و فصل عوامل زیربنایی می‌تواند از لغزش‌های مجددتان پیشگیری کرده و احتمال بازگشت را تا حد زیادی کاهش دهد. مرکز مشاوره حامی هنر زندگی با ارائه خدمات مشاوره روانشناسی برای همراهی در مقوله ترک اعتیاد در کنار شما است.