آب مهمترین عامل در شکل گیری سکونتگاه در کوردستان و جهان است.
رودخانه ها بارزترین عامل شکل گیری آنها بوده‌اند.
رودخانه مهاباد عامل شکل‌گیری سکونتگاه در مهاباد بوده است.
قدیمی‌ترین محلات مهاباد در جوار این رودخانه شکل گرفته‌اند.
دوره اسلامی اوج اعتلای این شهر بوده است.
مسجد جامع اولین مکانی است که در دوره اسلامی در شهر بنا می‌شود.
اساس مهاباد بر مبنای شهر بودن ایجاد شده که منحصر بفرد است.
بیشتر ابنیه‌های تاریخی مهاباد مربوط به دوران صفوی و یا الهام گرفته از آن است.
مسجد جامع مهاباد این روزها وضعیت خوبی ندارد.
مسوولان میراث فرهنگی در حفظ آن مرتکب گناه نابخشودنی شده‌اند.
سقف آن را ایزوبام کرده و مساکن شهری و آسفالت این ابنیه را احاطه کرده‌اند.
به گفته کارشناسان ایزوبام و آسفالت و بتن رطوبت را در این ابنیه محبوس می‌کند.
رطوبت یکی از عوامل موثر در فرسودگی بناهای تاریخی است
مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان‌غربی اما می‌گوید که در مرمت و حفظ مسجد جامع مهاباد مشکلی وجود ندارد
خلیل جباری می‌گوید که تنها بخش غیرتاریخی مسجدجامع مهاباد دچار فرسودگی است
آنگونه گونه که جباری می‌گوید اداره اوقاف متولی حفظ و نگهداری مسجد سور است و مسوولیت بروز هرگونه آسیب به این ابنیه تاریخی بر عهده اداره اوقاف است.
مسجد جامع سرخ یا «مزگه‌وتی سوور»، یکی از اقدامات مهم عمرانی بداق سلطان مکری در مهاباد می‌باشد که در سال ۱۰۸۹ بنا گردیده.
این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شبستان این مسجد که مقدمه‌ای بر شبستان مسجد وکیل شیراز است، ۱۰ ستون سنگی دارد و ۱۸ گنبد آجری نیمکره، پشت بام اصلی مسجد را پوشانده است.
ستونهای مسجد با سرب گداخته به این سر ستونها پیوند داده شده است.
مصالح اصلی مسجد آجر قرمز است؛ به طوری که سبب نامگذاری مسجد، به مسجد سرخ شده است.