اعتراضات سراسری در قزاقستان به دنبال افزایش قیمت گاز مايع در این کشور آغاز شد.
چهارشنبه هفته گذشته اعتراض‌کنندگان در شهر آلماتی به اقامتگاه رئیس جمهور و ساختمان شهرداری یورش بردند و هر دو ساختمان را به آتش کشیدند.
پلیس ضد شورش این کشور در طی روزهای اخیر تلاش کرده تا با استفاده از گاز اشک‌آور، خوردروهای آب‌پاش و «شلیک مستقیم گلوله» معترضان را متفرق کند.
وزارت بهداشت قزاقستان گفته بیش از هزار نفر در ناآرامی‌های این کشور زخمی شده‌اند که «نزدیک به ۴۰۰ نفر از آنها در بیمارستان بستری و ۶۲ نفر در بخش مراقبت‌های ویژه هستند.»
منابع دولتی گفته‌اند که «برخی از تظاهر کنندگان مسلح هستند». وزارت کشور قزاقستان چهارشنبه گذشته از کشته شدن 8 مامور پلیس و اعضای گارد ملی خبر داد. همچنین پلیس آلماتی تعداد کشته‌شدگان در جریان حمله با ساختمان‌های این شهر را «ده‌ها تن» اعلام کرد.
جرقه اصلی تظاهرات حدود یک هفته پیش و شهر جانااوزن زده شد، شهری که در گذشته نیز یکی از کانون اعتراضات ضد دولتی بوده است. از آن پس اعتراضات به سایر شهرها از جمله نور سلطانِ پایتخت، و آلماتی بزرگترین شهر قزاقستان نیز کشیده شد.
با ادامه اعتراضات سراسری قاسم جومارت توقایف، رئیس جمهوری قزاقستان از «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه درخواست کمک کرد. دبیرخانه این سازمان روز پنج‌شنبه به این درخواست جواب مثبت داد و «نیروهای حافظ صلح سازمان پیمان امنیت جمعی برای مدت محدودی برای تثبیت و عادی‌سازی اوضاع به قزاقستان اعزام شده‌اند».
خبرگزاری رویترز در گزارشی از آرام شدن نسبی وضعیت قزاقستان خبر داده و نوشته که نیروهای امنیتی روز جمعه، یک روز پس از ورود چتربازان روسی برای کمک به سرکوب شورش خیابان‌های شهر اصلی قزاقستان را پس گرفته‌اند.
قزاقستان کجاست و چرا مهم است؟
قزاقستان که بین روسیه و چین قرار دارد و با سه جمهوری دیگر شوروی سابق هم مرز است، با ذخایر غنی هیدروکربن و فلزات، بزرگترین اقتصاد آسیای مرکزی به شمار می‌رود. این کشور از زمان استقلال خود در سال 1991، صدها میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده است.
قزاقستان از نظر قلمرو تقریبا 5 برابر فرانسه است و نزدیک به 19 میلیون نفر جمعیت دارد.
این کشور از نظر استراتژیک، بازارهای بزرگ و در حال رشد چین و جنوب آسیا را با روسیه و اروپا از طریق جاده، راه آهن و بندری در دریای خزر با هم مرتبط می‌کند.
قزاقستان بزرگترین تولید کننده اورانیوم در جهان است و ناآرامی‌های این هفته باعث افزایش 8 درصدی قیمت فلزی شد که سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای را تامین می‌کند.
این کشور نهمین صادرکننده نفت و دهمین تولیدکننده بزرگ زغال سنگ جهان به شمار می‌رود.
همچنین قزاقستان پس از ایالات متحده دومین استخراج کننده بزرگ بیت کوین در جهان است. به گفته شرکت BTC.com که در زمینه استخراج ارز دیجیتال فعالیت می‌کند «هش رِیتِ» (معیاری برای اندازه‌گیری عملکرد یک دستگاه ماینر) استخراج بیت‌کوین قزاقستان روز چهارشنبه پس از قطع شدن اینترنت قزاقستان بیش از 10 درصد کاهش یافته است.
چرا مردم عصبانی هستند؟
در روز سال نو میلادی، اعتراض‌ها از غرب این کشور به دلیل حذف سقف قیمت گاز مایع که به دلیل قیمت ارزان، اغلب به عنوان سوخت جاده برای فقرا شناخته می‌شوند، آغاز شدند
تصمیمی که به سرعت نتیجه معکوس داد و قیمت‌ها بیش از دو برابر شد. در این بین اعتراضات گسترش یافت و به بهانه‌ای برای اعتراض به فساد دولتی، نابرابری درآمد و مشکلات اقتصادی که در پی همه‌گیری کرونا عود کرده بود، تبدیل شد.
اگرچه قزاقستان ثروتمندترین جمهوری در بین سایر جمهوری‌های کشورهای آسیای مرکزی از نظر درآمد سرانه است، اما نیمی از جمعیت قزاقستان در جوامع روستایی، اغلب دورافتاده و با دسترسی ضعیف به خدمات عمومی زندگی می‌کنند.
این در حالیست که منابع طبیعی عظیم این کشور، اقلیت خاصی را به طرز باورنکردنی ثروتمند کرده است و در این بین بسیاری از قزاق‌های عادی احساس می کنند که از این ثروت محروم مانده‌اند. تخمین زده می‌شود که حدود یک میلیون نفر از کل جمعیت 19 میلیونی این کشور زیر خط فقر زندگی می کنند.
تورم سالانه در قزاقستان نزدیک به 9 درصد است که بالاترین رقم در بیش از پنج سال گذشته است و بانک مرکزی را بر آن داشته تا نرخ بهره را به 9.75 درصد افزایش دهد.
مقصر کیست؟
قاسم جومارت توقایف، دیپلمات 68 ساله پیشین در سال 2019 با وعده‌های اقتصادی توانست پس از «نورسلطان نظربایف» به عنوان دومین رئیس جمهور قزاقستان انتخاب شود. نظربایف 81 ساله و رئیس سابق حزب کمونیست پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی 29 سال بدون چالش بر قزاقستان حکومت کرد.
گفته می‌شود که نظربایف قدرت اصلی و پشت پرده قزاقستان است و از این طریق او و خانواده‌اش توانسته‌اند ثروت «قابل توجهی» جمع کنند.
از زمان شروع اعتراضات نظربایف هیچ اظهارنظری نکرده و در هیچ کجا ظاهر نشده است. گزارش‌های متناقضی مبنی بر محل اختفای او و یا خروج از کشور منتشر شده است.
توقایف که ظاهرا به دنبال فرونشاندن خشم عمومی بود، چهارشنبه هفته گذشته نظربایف را از ریاست شورای امنیت برکنار کرد و خود ریاست آن را بر عهده گرفت. او همچنین «صامت آبیش»، برادرزاده نظربایف را که به عنوان فرمانده دوم پلیس امنیت خدمت می‌کرد، برکنار کرد. پیشتر از «داریگا» دختر بزرگ نظربایف رئیس سابق سنا و نماینده مجلس فعلی به عنوان رئیس جمهور احتمالی آینده صحبت شده است.
واکنش کشورهای غربی و نهادهای حقوق بشرحقوق
کشورهای غربی و گروه‌های حقوق بشر مدت‌هاست که قزاقستان را به دلیل نظام سیاسی اقتدارگرا، عدم انتخابات آزاد و منصفانه و محدود کردن رسانه‌ها مورد انتقاد قرار داده‌اند
عفو بین‌الملل اعلام کرد که اعتراضات این هفته نتیجه «سرکوب گسترده حقوق اولیه بشر» از سوی مقامات بوده است و خواستار آزادی همه بازداشت‌‌شدگان و تحقیقات درباره تخلفات دولتی در گذشته شد.
بنابر اعلام وزارت کشور قزاقستان، بیش از ۳ هزار تن در جریان ناآرامی ها در این کشور بازداشت شده‌اند.