تشخیص سوء استفاده عاطفی نسبت به دیگر انواع سوء استفاده دشوارتر است، اما آگاهی از نشانه‌های آن می‌تواند تشخیص را راحت‌تر کند.
واضح است که سوء استفاده و آزار فیزیکی نشانه‌های واضح‌تری دارد، اما باید به یاد داشته باشیم سوء استفاده از احساساتِ یک فرد هم می‌تواند نتایجی به همان اندازه زیان‌بار داشته باشد. این شکل از آزار نشانه‌هایی ظریف و پنهان دارد و می‌تواند هم از طریق رفتار و هم گفتار اِعمال شود.
در نهایت نباید حتی برای لحظه‌ای فراموش کنیم که سوءاستفاده عاطفی به هر شکلی که بروز پیدا کند و از طرف هر کس که باشد هرگز قابل قبول نیست و نباید تحمل شود.
سوءاستفاده عاطفی چیست؟
به زبان ساده سوءاستفاده عاطفی زمانی اتفاق می‌افتد که فردی تلاش کند از طریق استفاده از احساسات، فردِ دیگری را در کنترل داشته باشد. در این رویه ممکن است فرد سوءاستفاده‌گر به شما احساس شرم و خجالت بدهد و یا ممکن است از طریق بی اعتبار کردن، ایزوله کردن و یا مجبور کردن شما به سکوت به هدفش برسد.
فردی که مورد این نوع سوءاستفاده قرار گرفته است عموما احساساتی از قبیل گیر افتادن، بی ارزش بودن و تنهایی را تجربه خواهد کرد و وجود همین احساسات است که بیشترین کمک را به فرد سوءاستفاده کننده می‌کند.
توجه داشته باشید که فرد آزار دیده در بسیاری از مواقع به این دلیل که نمی‌داند از که کمک بگیرد و دستش را به کدام سمت دراز کند، تصمیم به ادامه رابطه با فرد آزارگر می‌گیرد.
سوءاستفاده عاطفی ممکن است در شکل‌های متنوع و متفاوتی بروز پیدا کند، اما به طور کلی این شکل از آزار را به دو دسته کلی تقسیم می‌کنیم:
Gaslighting: در این شکل از سوءاستفاده عاطفی فردِ آزارگر تردید شما نسبت به خودتان را تقویت می‌کند و کار را به جایی می‌رساند که شما از گرفتن ساده‌ترین تصمیم‌ها به صورت مستقل ناتوان شوید و تمام توانایی‌ها و البته سلامت روانتان توسط خودتان زیر سوال برده شود.
Projection: این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد آزارگر تمام مسئولیت‌های مربوط به خودش و مهمتر از آن تمام اشتباهاتش را به فرد دیگری منتقل می‌کند. در این حالت مهم نیست که شما از نظر منطقی نقشی در اشتباهِ او در محل کارش نداشته‌اید، بعد از کمی بحث به این اطمینان می‌رسید که مقصر تمام اشتباهات شما هستید.
نشانه‌های وجود سوءاستفاده عاطفی در یک رابطه چیست؟
همان‌گونه که پیشتر ذکر شد این شکل از آزار به خاطر ماهیتش سخت‌تر شناسایی می‌شود. با این وجود آگاهی از این نشانه‌ها تشخیصِ این شکل از آزار را برای شما ساده‌تر خواهد کرد.
کنترل کردن و ایزوله کردن: یعنی مرتبا از طرف شریک زندگیتان به شما گفته می‌شود که چه کسی را حق دارید ببینید و چه کسی را نه و حتی مدت زمانی که اجازه دارید با آن‌ها بگذرانید از طرف او تعیین می‌شود. اگر تمام فعالیت‌های شما در شبکه‌های اجتماعی توسط او چک می‌شود و تمام پیام‌هایتان را می‌خواند، بهتر است هشیار باشید. حواستان باشد که ممکن است فرد آزارگر دراین حالت از تاکتیک حسودی برای رسیدن به خواسته‌هایش استفاده کند.
نادیده گرفتن: نادیده گرفتن شکل غیر کلامی سوءاستفاه عاطفی است. در این حالت فرد آزارگر پاسخ شما را نمی‌دهد، به صورت شما نگاه نمی‌کند، احساسات شما را نادیده می‌گیرد و در میان یک بحث مهم ممکن است اتاق را ترک کند.
دریغ کردن از نشان دادن احساسات: این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که شریک زندگی شما عصبانیتش از شما را به وسیله نشان ندادن هیچ نوع و شکلی از احساسات بروز دهد. در این شکل از سوءاستفاده عاطفی، سطح اضطرابِ فردِ آزاردیده به سرعت بالا می‌رود و خیلی زود ممکن است به این نتیجه برسد که ارزشِ دوست داشته شدن را ندارد.
بمباران کردن شما با ابراز عشق: همان‌طور که مشخص است این نشانه با نشانه‌های قبلی متفاوت است و در این حالت فرد آزارگر با هدایای زیاد، ابراز عشق و علاقه مستمر و لطف‌های غیر عادی به نوعی شما را خلع سلاح می‌کند، ضمن اینکه این الطاف دست فرد آزارگر را برای اعمال نفوذ در آینده باز می‌گذارد. توجه داشته باشید که بمباران کردن با ابراز عشق معمولا پس از یک عصبانیت شدید و غیر عادی یا رفتار به شدت غیر منطقی از طرف شریک زندگیتان اتفاق می‌افتد.
فردی که مورد سوءاستفاده عاطفی قرار گرفته است، چکار باید بکند؟
پیش از هرچیز اگر شما در رابطه‌ای با این شکل از سوءاستفاده هستید به یاد داشته باشید که تنها نیستید. بر اساس آماری که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد ۹۵درصد کسانی که برای مشاوره رابطه اقدام کرده بودند، این شکل از سوءاستفاده را تجربه می‌کردند.
در قدم بعدی اگر امکان ترک رابطه به هر دلیلی وجود ندارد، راه‌هایی برای بدست گرفتن کنترل و هدایت رابطه به سمتی سلامت‌تر وجود دارد.
هرگز خودتان را سرزنش نکنید: همیشه به یاد داشته باشید که سوءاستفاده و آزار یک انتخاب است و تقصیر شما نیست که یک فرد انتخاب کرده است که فرد دیگری را آزار دهد.
برای خودتان شبکه‌ای از افراد حمایت کننده درست کنید: این شبکه می‌تواند دو بخش کلی داشته باشد. بخش اول خانواده و دوستانِ مورد اعتمادی که حاضرند به شما یاری برسانند و بخش دوم افراد متخصصی مانند روان شناس و مشاور برای بهره بردن از مشورت تخصصی.
مرز‌هایی مشخص تعریف کنید: برای حفظ امنیت جسمی و روانی خودتان مرز‌هایی مشخص تعریف کنید. شریک زندگیتان باید بداند که کدام رفتار‌ها هرگز از طرف شما تحمل نخواهد شد. برای مثال اگر برای فرد آزارگر این‌گونه تعریف کرده‌اید که دیگر توهین را تحمل نخواهید کرد و با این وجود توهین اتفاق افتاد حتما رفتار بعدیتان به شکلی باشد که فرد مورد نظر به این اطمینان برسد که دیگر نباید به شما توهین کند. کلید موفقیت این رفتار استمرار و وفاداری تام به مرزهاییست که تعیین میکنید.
در صورت ترک فرد آزارگر تمام راه‌های ارتباطیتان با او را قطع کنید: اگر با حصول اطمینان از اینکه امنیتتان به خطر نمی‌افتد فردِ آزارگر را ترک کردید (با داشتن برنامه‌ای منطقی و فکر کردن به تمام جنبه‌های این شکل جدا شدن)، به هیچ شکلی دوباره با او ارتباط برقرار نکنید. در این موقعیت می‌توانید از هر دو بخش شبکه افراد حمایت کننده (خانواده و دوستان مورد اعتماد و افراد متخصص) بیشترین استفاده را ببرید و تکرار می‌کنم پس از جدا شدن تمام راه‌های ارتباطی با فرد آزارگر را قطع کنید.