تاریخ: ۱۴۰۰/۶/۲۵
نحوه برخورد والدین با رفتارهای جنسی کودکان
سامان بی‌باک؛ نویسنده و مدرس دانشگاه
مقدمه
     رشد جنسی طبیعی آدمی به تدریج و با گذشت زمان صورت می گیرد؛ این رشد، چه کند و چه سریع از ابتدا برای هر کودکی آغاز می شود و نسبت به هم سن و سالهایش با تفاوت هایی همراه است. به این خاطر که هر انسانی در دوران کودکی، بسته به شیوه تربیت و توجه به ارزش ها و اصول گوناگون خانواده اش، شخصیت، سرشت و خلق و خو می گیرد و تجربه های گوناگونی بدست می آورد. معمولا کودک با کسب این شناخت و درک، کم کم در صدد شناسایی و ایجاد ارتباط با محیط پیرامون خود می شود؛ در پایان یک سالگی، همان گونه که انگشتان خود را کشف می کند، با بازی کردن با آلت یا عضو تناسلی خود یا مالش آن به وجود این عضو پی می برد که این کار باعث می شود کنجکاوی بیشتری در ذهنش بوجود بیاید و به مرور از سه سالگی به بعد شروع می شود. از همین دوران است که باید برای شکل دادن درست مسیر تربیت جنسی کودک خود آماده شد و با دقت بیشتری برخورد کرد. شاید بسیاری از والدین نسبت به این امر، بی تفاوت باشند و آن را کم اهمیت جلوه دهند؛ ولی متاسفانه این کم اهمیتی می تواند تاثیراتی روانی بر ذهن کودک باقی بگذارد و در بزرگسالی، ذهنیت و دیدگاه او را نسبت به مسایل جنسی تغییر دهد و و انسانی متفاوت بار بیاورد. 
بحث و بررسی
    اگر با دقت بیشتری به رفتار و کردار کودکمان توجه کنیم، در مسیر رشدش متوجه خواهیم شد که از چهار- پنج سالگی، کنجکاوی کودک بیشتر شده و سوالات زیادی در ذهنش بوجود می آید؛ مثلا علاقمند می شود اندام خصوصی خود یا دیگران را ببیند و آن را لمس نماید؛ یا به مسایل مربوط به اجابت مزاج علاقه نشان می دهد و از دستشویی رفتن دیگران صحبت می کند؛ دوست دارد با بعضی بازی های کودکانه، مخصوصا دکتر بازی و عروس- دامادی و... اندام هم سن و سالهای خود را لمس یا نگاه کند؛ با شناخت تفاوت های فیزیکی بین خود و جنس مخالفش، سوالات بیشتری ذهن وی را درگیر می کند که با بزرگ شدنش دوست دارد از آن ها سر دربیاورد و به جواب برسد؛ با نزدیک شدن پدر و مادرش به هم، حساسیت نشان می دهد؛ دوست دارد با آن ها بخوابد و اتاقش جدا نباشد؛ از خوابیدن والدینش پهلوی هم ناراحت می شود و احساس حسادت می نماید؛ شب ها تا دیر وقت نمی خوابد و باعث عصبی شدن پدر و مادرش می شود و...
    کم کم با ورود به مدرسه و دوره دبستان، شرم و حیا در وی شکل می گیرد؛ آگاه تر می شود و درکی بهتر و کافی تر از قبل نسبت به مسایل جنسی پیدا می کند؛ می فهمد که چه چیزی ممنوع است یا بد تلقی می شود. نسبت به نحوه پوشش، برخورد کردن والدین با هم، برهنه شدن(لباس عوض کردن) خود جلو والدین و برعکس، حساسیت نشان می دهد. در این سن است که بعضی واژه های جنسی و نام های اندام جنسی و آلت تناسلی را یاد می گیرد و از نام بردن از آن ها و بعضی الفاظ رکیک، تحریک می شود و از واکنش والدین و بزرگترها نسبت به بر سر زبان آوردن این الفاظ، لذت می برد. اما با ورود به دوران بلوغ، رفتارهای جنسی وی وسعت بیشتری پیدا می کند که بررسی آن، مقوله ی جداگانه و وسیع تری را می طلبد و از بحث این مقال، خارج است.
     به هر حال، این روند برای هر انسانی، امری طبیعی است تا به مرور، محیط پیرامون خود را بشناسد و به واقعیت ها پی ببرد. و اما راهکارهای برخورد ما در این مسیر باید چگونه باشد تا روحیه و شخصیت دلبند ما آسیب نبیند و به درستی شکل گیرد؟
    در ابتدا باید عرض نمود که در برخورد با این کردارها و سوالاتی که ذهن فرزندمان را کنجکاو می کند، نه باید بی تفاوت بود و نه عصبانی شد؛ بلکه باید با راهکارهای زیر تا حد زیادی از این رفتارهای احتمالی پیشگیری نمود و با پاسخ درست به سوالات، او را هدایت کرد:
عوامل تحریک، راهکارها و نحوه تربیت جنسی
-  بعضی از رفتارهای جنسی که از کودکمان در سن 5-2 سالگی سر می زند، همانند لمس کردن سینه ها، دستکاری کردن، بوسیدن، چسبیدن به والدین و توجه به جنس مخالف و... امری طبیعی است و جای نگرانی ندارد؛ زیرا کودک هنوز به این مرحله از شرم و حیا نرسیده که این مسایل را درک کند. (پس، نباید در حالتی قرار گیریم که توجه کودک به سمت ما جلب شود؛ مثلا کنار کودک به گونه ای دراز نکشیم یا در موقعیتی قرار نگیریم که به راحتی بتواند بدن ما را لمس نماید یا ببوسد.)
-  در مواجهه با سوالات جنسی کودکان، باید در حین خونسردی، به توضیحی مختصر اکتفا کرد؛ (مثلا به هنگام سوال کردن در مورد این که چرا پدر و مادر با هم می خوابند و من باید تنها بخوابم؟ یا در مورد چگونگی تولد نوزاد، باید به آرامی به او جواب داد، برای سوال اول:«هر کس باید در اتاق خودش بخوابد؛ این یک قانون است». در جواب سوال دوم:«به امید خدا اگر بزرگ شدی، فرشته ها به تو خواهند گفت و...» و هر سوال یا جواب عاقلانه دیگر... به این دلیل که هم ممکن نیست و هم نباید تمام جزییات را برای او شرح داد؛ این کار نه لزومی دارد و نه برای وی، مناسب است؛ زیرا تا هشت سالگی، فهم کودک قادر به هضم این مسایل پیچیده نیست؛ همچنین یادمان باشد که اگر جواب این پرسش ها با پرخاشگری و عصبانیت والدین همراه باشد، ممکن است شرم و ناراحتی در کودک ایجاد شود و بر روی او تاثیری منفی بگذارد.
-  در سنین بین 7- 5 سالگی، کودک دوست دارد بازیهایی را انجام دهد که با ماهیت جنسی وی مرتبط باشد. (دختران دوست دارند کارهای زنانه انجام دهند؛ آرایش کنند و در کل، به لباس و عطر و ادکلن، علاقه بیشتری نشان می دهند و پسرها در بازی های رقابتی و خشن می جنگند و نقش های مردانه را تمرین می کنند. اما اگر دو جنس مخالف با هم، همبازی شدند، حواسمان به آن ها باشد که حرکاتی نامتعارف از آن ها سر نزند؛ هر چند که مشغله داشته و وقت این کارها را نداشته باشیم. (مثلا با دوستش، دکتر بازی می کند که امری طبیعی است؛ اما اگر میزان آن بیشتر شود و شکل خاصی به خود بگیرد، طبیعی نیست و باید به آرامی، آن را متوقف کرد و کنترل نمود؛ یا هر بازی دیگر...) در کل، مراقب دوستان و هم بازی های کودکان خود باشیم و از دور به آن ها نظارت کنیم و تا حد امکان، کودک خود را با هم بازی هایش تنها نگذاریم؛ همچنین توجه داشته باشیم که بازی کودکمان با هم بازی های های بزرگتر از خودش، دقت و نظارت خیلی بیشتری را می طلبد.
-  طرز پوشش ما "جلوی دیدگان کودک"، مناسب باشد.( مثلا در خانه با لباس باز رفت و آمد نکنیم یا نخوابیم؛ چون این کار علاوه بر تحریک شدن کودک، باعث می شود که این طرز پوشش، برای وی عادی جلوه کند و در آینده، حد و مرزها را نشناسد؛ همچنین، به هنگام عوض کردن لباس کودکمان، وارد اتاقش نشویم و برعکس، کنار کودک خود لباس عوض نکنیم.)
- به او یاد دهیم که هنگام ورود به هر مکانی، مخصوصا اتاق شخصی، اجازه بگیرد یا در بزند، البته ما هم در قبال او به این گونه عمل نماییم.
-  در حمام رفتن ها با کودک خود دقت نماییم.( تا سه سالگی اگر با هر یک از والدین به حمام برود اشکالی ندارد؛ اما از چهار سالگی به بعد، باید دختر با مادر و پسر با پدر به حمام برود، البته با پوشش لباس زیر والدین. از 7-6 سالگی به بعد هم، وی را آموزش دهیم که خودش، تنهایی به حمام برود و حواسمان هم به او باشد. در ضمن، نکته مهمی که لازم به یادآوری است: «هیچوقت والدین جلوی دیدگان کودک یا کودکان خود، به صورت زوجی اقدام به استحمام نکنند، چون این صحنه بر حافظه کودک ماندگار شده و تاثیری منفی بر ذهنش باقی می گذارد.»)
- با آموزش درست متناسب با فرهنگ بومی، منطقه ای و خانوادگی خود به هیچ عنوان اجازه ندهیم که کودکمان بی حیا بار بیاید؛ چون فرزندان، آیینه ی تمام نمای پدر و مادر و تربیت خانوادگی خود هستند و ممکن است در جمع باعث شرمندگی ما شوند.
- در حضور کودک، با الفاظ نامناسب و رکیک با هم برخورد نکنیم که او نیز این الفاظ و فحش های ناسزا را تکرار نماید و در پیشگاه دیگران، کودکی بی تربیت جلوه کند و باعث سرافکندگی ما شود.
- والدین در کنار کودک از بعضی شوخیها با هم پرهیز کنند و همدیگر را لمس نکنند تا او کنجکاو و تحریک نشود.
- اتاق کودک خود را از 4-3 سالگی به بعد، جدا نماییم.
- تا از خواب کودک در اتاقش مطمئن نشده ایم، وارد حریم خصوصی در اتاق خود نشویم؛ یا به عبارتی دیگر، زمانی که کودکمان بیدار است، چه در روز و چه در شب، به هیچ عنوان، برای خوابیدن با هم، وارد اتاقمان نشده و در آن را نبندیم یا قفل ننماییم؛ این کار بر روی کودک ما بسیار تاثیر گذار خواهد بود و باعث تحریک وی خواهد شد.
- به هیچ عنوان، بعد از ظهرها به خاطر استراحت و خلوت خود، کودکانمان را راهی کوچه نکنیم؛ این کار می تواند مخاطره آمیز باشد؛ چه از لحاظ ذهنی و چه از لحاظ سواستفاده ها و کارهای جنسی با هم سن و سال ها یا بچه های بزرگتر از خود.
- متاسفانه در دنیای کنونی، موبایل که یک وسیله ارتباطی می باشد، در عین مفید بودن، تبدیل به ابزاری خطرناک شده است؛ چون با قابلیت ذخیره سازی عکس و فیلم و وصل شدن به اینترنت، بدون داشتن حد و مرز، وارد فضایی خواهد شد که دیدن آن برای کودک ما اصلا صلاح نیست؛ (پس مراقب کودک خود باشیم که هنگام ور رفتن یا بازی کردن با آن، با بعضی صحنه ها یا فیلم ها مواجه نشود که بر روی روح و روان او تاثیر بگذارد.)
- به خاطر فرزندانمان از بعضی سریال ها و فیلم های ماهواره ای که از دیدن آن ها لذت می بریم، باید بگذریم و اگر برای دیدن برنامه های ماهواره ای اصرار داریم، حداقل، بیشتر از برنامه های علمی و آموزنده استفاده نماییم؛ برای این کار می توانیم کانال های مختلف را شناسایی نماییم و ساعت پخش برنامه ها، فیلم ها و مستندهایی را که فکر می کنیم برای خانواده ی ما مفید است و سلامت روانی آن ها را به خطر نمی اندازد، یادداشت نماییم و همراه خانواده به تماشای آن ها بنشینیم و از دیدن آن ها لذت ببریم. (چون، رسانه، قوی ترین ابزاری است که بر روی انسان تاثیری مستقیم گذاشته و باعث می شود که کودک ما با مشاهده بعضی از صحنه های نامناسب، به تقلید آن بپردازد یا از آن الگو برداری نماید.)
- همچنین یک نکته بسیار مهم دیگر نیز وجود دارد که - هر چند خارج از بحث موضوع ماست - و باید حتما به آن نیز اشاره ای کوتاه داشته باشیم، "سوء استفاده جنسی" است. درباره اندام خصوصی بدن کودکمان با آنها صحبت کنیم و به آنان بفهمانیم که هیچ کس نباید این اندام ها را نگاه کند یا لمس نماید. (بهترین زمان برای صحبت درباره آن برای کودکان کوچک تر، هنگام حمام کردن است. ما باید در این هنگام با اشاره به اعضای جنسی، از عبارت «اعضای خصوصی بدن» استفاده کنیم و با زبان ساده به کودکمان بگوییم:«همه ما مسواک و شانه داریم؛ اما هر کس، تنها می تواند از مسواک و شانه خودش استفاده کند و نمی تواند از مال دیگران استفاده کند؛ آن ها خصوصی هستند. اعضای خصوصی بدن هم این چنین است؛ یعنی همه آدم ها اعضای خصوصی در بدن شان دارند اما هر کس تنها می تواند به اعضای خصوصی بدن خودش دسترسی داشته باشد و نه دیگران. درباره اعضای خصوصی بدن به او توضیح دهیم و به غیر از اندام داخل مایو، به لب، گردن و سینه ها اشاره کنیم که کودک باید آنها را نیز جزو اندام خصوصی خود بداند.)
- اگر پسر دار هستیم درباره اندام خصوصی به او آموزش دهیم؛ زیرا تنها دختران در معرض سوءاستفاده جنسی قرار نمی گیرند، بلکه برخلاف باور عموم، پسران، بیشتر از دختران در معرض سوءاستفاده جنسی قرار دارند.
    ... بحث کردن در این زمینه، بسیار گسترده است؛ اما آگاهی از این موارد می تواند تا حد زیادی به خانواده ها کمک نماید تا با رعایت این راهکارها، شیوه برخورد بهتر و مناسبتری را در این زمینه داشته باشند و بهتر عمل نمایند. همچنین از اضطراب و نگرانی برخی والدین نسبت به این مساله بکاهد.
سخن آخر
     متاسفانه این عوامل مهم تاثیر گذار و رفتارهای جنسی که از کودکان ما سر می زند، یا از دید بسیاری از خانواده ها پنهان است، و یا برای بعضی ها امری عادی است و نسبت به آن بی تفاوت و بی توجه هستند و اصلا تربیت جنسی در لابلای تربیت خانوادگی آنها جایی ندارد یا بسیار کمرنگ است؛ ولی باید به یاد داشت که، تربیت جنسی، بسیار مهم است. در واقع، تربیت جنسی، بستری است که خانواده با اعمال و رفتارهای خود برای کودک فراهم می آورد تا به رشد جنسی سالم او کمک نماید و وی را در آینده، انسانی با حیا و با تربیت بار بیاورد؛ چون اصلاح هر جامعه ای باید از ریشه و از دوران کودکی توسط خانواده ها صورت گیرد، در غیر اینصورت، اگر مراحل تربیت انسان، مسیری اشتباه را در پیش گیرد، در بزرگسالی با ذهنی بیمار به هیچ عنوان، اصلاح شدنی نیست. به قول شاعر نام آوازه، "سعدی":

«هرکه در خُـردیش ادب نکنند
در بزرگـی فلاح از او برخاسـت
چوب‌تر را چنانکه خـواهی پیچ
نشود خشک جز به آتش راست»
(گلستان، باب 7 در تاثیر تربیت)

     به امید آن روزی که همه ما با فراهم کردن بستری مناسب برای تربیت و آموزش جنسی به فرزندان خود، انسان هایی سالم تحویل جامعه دهیم و با داشتن جامعه ای سالم، آینده ای آرمانی و فردای بهتری را برای میهنمان بسازیم.

منابع مورد مطالعه نگارنده:
- دبس، موریس، (1374)، مراحل تربیت، ترجمه علی محمد کاردان، چاپ دهم: انتشارات تهران
- سعدی شیرازی، مصلح الدین، (1388)، گلستان سعدی، بر اساس نسخه محمد علی فروغی، تهران: نشر سرایش
- قائمی، علی، (1377)، تربیت جنسی، تهران: انتشارات رشد
- نوایی نژاد، شکوه، (1376)، رفتارهای هنجار و نابهنجار، تهران: انجمن اولیا و مربیان
https://www.healthychildren.org/English/ages-stages/preschool/Pages/Sexual-Behaviors-Young-Children.aspx
https://www.beytoote.com/baby/tuition/child4-education4.html
https://www.alephba.org/2015/05

مشاوره و بازبینی:
ثریا اسمعیلی انوری (روانشناس)