«آیا مدارس به کلیه امکانات بهداشتی برای شرایط کرونایی مجهز شده و وزارتخانه سرانه بهداشتی آنها را به طور کامل پرداخت کرده است که مصمم به آموزش حضوری است؟ مشکل کمبود معلم که باعث تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس شده، به کجا رسید؟ آیا وزارت آموزش و پرورش توانست این چالش جدی را حل کند یا امسال هم قرار است از نیروهای شرکتی به جای معلم در مدارس استفاده کند؟»
به گزارش هاژه، روزنامه همشهری نوشت: «در حالی که فقط دو هفته به آغاز سال تحصیلی جدید باقی مانده، همچنان معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان سؤالات و ابهامات فراوانی در ذهن دارند که بی‌پاسخ مانده است. مهم‌ترین سؤال این است که تکلیف آن سه میلیون دانش‌آموز که به گفته وزیر سابق آموزش و پرورش در سال تحصیلی گذشته از سامانه شاد برای آموزش مجازی جا ماندند، چه شد، آیا دسترسی آنها برای سال تحصیلی جدید فراهم شده است؟ سؤال بعدی درباره ارتقای بهداشت مدارس متناسب با شرایط کروناست. مدیران آموزش و پرورش دائم می‌گویند آموزش از آبان‌ماه حضوری یا نیمه‌حضوری خواهد شد، سوال این است که آیا مدارس به کلیه امکانات بهداشتی برای شرایط کرونایی مجهز شده و وزارتخانه سرانه بهداشتی آنها را به طور کامل پرداخت کرده است که مصمم به آموزش حضوری است؟ مشکل کمبود معلم که باعث تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس شده، به کجا رسید؟ آیا وزارت آموزش و پرورش توانست این چالش جدی را حل کند یا امسال هم قرار است از نیروهای شرکتی به جای معلم در مدارس استفاده کند؟ در میان این سؤالات و ابهامات، از یک طرف مدیران ارشد وزارت آموزش و پرورش در جلسات ستاد ملی کرونا و رسانه‌ها به درستی دائم تأکید دارند که مدارس باید باز شود؛ چرا که ادامه روند موجود، شاکله نظام آموزشی را به خطر می‌اندازد و موج گسترده افت و ترک تحصیلی دانش‌آموزان را به همراه دارد ولی از سوی دیگر مدیران استانی و مدارس می‌گویند نه برای آموزش حضوری آماده‌اند و نه مشکل عدم دسترسی دانش‌آموزان جامانده از شاد آنچنان که باید حل شده است.
مشکل اول: تجهیزات بهداشتی مدارس
قرار بود که اعتبار جداگانه‌ای برای خرید تجهیزات بهداشتی و ساماندهی آبخوری و توالت‌های مدارس به مدیران آنها داده شود. حالا اما مدیران اغلب مدارس دولتی می‌گویند که اعتباری در این زمینه به آنها پرداخت نشده است و مشکل آنها پابرجاست. این مسئله در سال تحصیلی گذشته در برخی مدارس تا آنجایی حاد شد که در همان مقطع کوتاه آموزش حضوری برخی مدیران اعلام کرده بودند که دانش‌آموزان در ساعات حضور در مدرسه حق رفتن به سرویس بهداشتی و استفاده از آبخوری را ندارند.
بررسی اعتبار اختصاص‌یافته به معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که در ردیف ارتقای سلامت دانش‌آموزان به ازای ۹۵ هزار و ۹۰۰ مدرسه اعتباری معادل ۲۰۷ میلیارد و ۴۳۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. به عبارت دقیق‌تر اعتبار تخصیص‌یافته در بحث ارتقای سلامت به ازای هر دانش‌آموز معادل ۱۵ هزار و ۹۵۶ تومان است.
مهرالله رخشانی‌مهر، رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس نیز در توضیح این که چه اقداماتی برای تجهیزات بهداشتی مدارس ازجمله بهسازی توالت‌ها و آبخوری از سوی این سازمان انجام شده است، گفت: «در سال گذشته ۶۰ میلیارد تومان و امسال ۴۶۰ میلیارد تومان دیگر به مدارسی که فاقد سرویس بهداشتی بودند، اختصاص دادیم که در حال هزینه هستند و هنوز تمام نشده. همچنین گفتیم که آموزش و پرورش استان‌ها از محل اعتباراتی که استانداری به آنها اختصاص می‌دهد در این زمینه اقدام کنند که رقم کلی آن هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان است که البته ارقامی که گفتم فقط برای ساخت آبخوری و سرویس بهداشتی مدارس نیست و شامل تعمیرات اساسی و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام هم می‌شود که آن هم هنوز کامل پرداخت نشده است.»
او افزود: «این که فضای فیزیکی مدارس برای آموزش حضوری دانش‌آموزان از نظر بهداشتی آماده است یا نه را من نمی‌دانم و در این زمینه مدیران استانی باید توضیح دهند.»
سرانه بهداشتی نگرفتیم
حالا مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها می‌گویند که هنوز کمک‌هزینه سرانه بهداشتی مدارس را واریز نکرده‌اند. به طور نمونه قاسمعلی خدابنده، مدیر کل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، در این‌باره گفت: «از وزارت آموزش‌وپرورش درخواست کردیم تا سرانه بهداشتی مدارس را زودتر واریز کنند که تا الآن این اتفاق نیفتاده است. می‌خواستیم اگر مدارس حضوری یا نیمه‌حضوری شد، بتوانیم به لحاظ خرید ملزومات بهداشتی مدارس جوابگو باشیم.»
خدابنده توضیح داد: «در استان خراسان رضوی یک میلیون و ۳۵۰ هزار دانش‌آموز داریم که اگر به ازای هر دانش‌آموز ۲۰ هزار تومان هم سرانه بهداشتی اختصاص دهند، ۲۷ میلیارد تومان اعتبار لازم است. البته حالا اگر بخشی از این اعتبار را هم به‌صورت علی‌الحساب تخصیص دهند، حداقل برای آغاز سال تحصیلی کارمان تا حدی راه می‌افتد.»
کورش مودت، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان خوزستان، هم در این باره توضیح داد: «برای دریافت اعتبار سرانه بهداشتی همچنان منتظر هستیم. البته وزارت آموزش‌وپرورش در سال تحصیلی گذشته اعتباری به میزان ۱۶ میلیارد تومان در حد کمک سرانه بهداشتی به مدارس استان خوزستان تخصیص داد که بین مدارس توزیع شد اما این کمک سرانه بهداشتی برای سال تحصیلی جدید هنوز تزریق نشده است. البته دانشگاه علوم پزشکی، فرمانداران و بخشداران کمک‌های خوبی در زمینه ضدعفونی و گندزدایی فضاهای آموزشی می‌کنند.»
مشکل دوم: جامانده‌ها از آموزش مجازی
مشکل بعدی که ذهن جامعه به‌ویژه خانواده‌ها را به‌خود مشغول کرده، دانش‌آموزانی هستند که در سال تحصیلی گذشته به واسطه نداشتن ابزار آموزش هوشمند یا اینترنت از آموزش مجازی بازماندند. آن طور که سیدحسن الحسینی، مسئول شبکه شاد و محسن حاجی‌میرزایی، وزیر سابق آموزش و پرورش، اعلام کرده بودند سه میلیون دانش‌آموز یعنی ۲۱درصد کل دانش‌آموزان کشور فاقد دریافت‌کننده‌های هوشمند بوده یا به دلیل موقعیت مکانی‌شان دسترسی به شبکه شاد نداشتند. بررسی‌های میدانی در استان‌ها نشان می‌دهد که با وجود این که یک سال از آن زمان می‌گذرد ولی همچنان مشکل دسترسی نداشتن بخش قابل توجهی از این دانش‌آموزان به آموزش مجازی پابرجاست.
هادی زارع‌پور، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان کهگیلویه و بویراحمد، درباره وضعیت آمادگی دانش‌آموزان این استان برای بهره‌گیری از آموزش مجازی گفت: «استان کهگیلویه و بویراحمد از یک توسعه‌نیافتگی تاریخی رنج می‌برد و در زمره استان‌های کم‌برخوردار است و تعداد زیادی از دانش‌آموزان استان پس از شیوع کرونا مشکلاتی در زمینه آموزش مجازی داشتند، چون زیرساخت‌های اینترنتی استان به دلیل کوهستانی‌بودن ضعیف است و این ضعف همچنان ادامه دارد. سرعت اینترنت در خیلی از نقاط استان پایین است. بیش از ۳۰درصد دانش‌آموزان این استان در سال تحصیلی گذشته به دلیل فقر مالی و عدم توانایی خرید گوشی هوشمند، تبلت و ... و همچنین به دلیل سکونت در مناطقی که زیرساخت‌های اینترنت در آنها موجود نبود، نتوانستند از آموزش مجازی استفاده کنند. البته آموزش این دانش‌آموزان متوقف نشد و برای مدارس روستایی که جمعیت‌شان کمتر از ۱۰ نفر بود، آموزش حضوری برگزار کردیم و در نقاطی که امکان آموزش حضوری هم وجود نداشت، از طریق ارسال بسته‌های آموزشی و جزوات و محتواهای آموزشی به صورت خودآموز سعی کردیم کسی از تحصیل بازنماند.»
او درباره اقدامات انجام‌شده برای رفع مشکلات آموزش مجازی در استان کهگیلویه و بویراحمد افزود: «۸۱۲ روستا در سطح استان با مشکل زیرساخت اینترنت مواجه بودند که تاکنون مشکل بالای ۸۰ درصد این روستاها حل شده ولی از مسئله دسترسی به موبایل و تبلت برای دانش‌آموزان این نقاط برآوردی نداریم.»
حمیدرضا رخشانی، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان سیستان‌وبلوچستان، نیز در این باره به همان چالش عدم دسترسی به زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت در سطح استان اشاره کرد و توضیح داد: «از بین ۴۶۱ هزار دانش‌آموز شاغل به تحصیل در مدارس شهری استان، ۱۱۰ هزار نفر در سال تحصیلی جدید نیاز به گوشی و تبلت دارند که از همه، چه خیرین و چه دستگاه‌های دولتی، درخواست داریم که مشکل این دانش‌آموزان را حل کنند. البته با ارسال درسنامه و آموزش فرد به فرد سعی به اجرای فرآیند آموزش برای آنها داریم ولی باید بپذیریم که هم این کار سخت است و هم آموزش از کیفیت لازم برخوردار نیست.»
هر چند که مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها عنوان می‌کنند که برای دانش‌آموزان بی‌بضاعت با کمک خیرین و دستگاه‌های مختلف نسبت به خریداری تبلت و گوشی هوشمند اقدام کرده‌اند اما میزان پوشش این اقدام ناچیز است. به عنوان مثال مدیر کل آموزش‌وپرورش کهگیلویه و بویراحمد گفت: در سال تحصیلی گذشته دو هزار تبلت و گوشی توسط خیرین و کمیته امداد امام خمینی(ره) بین دانش‌آموزان بی‌بضاعت این استان توزیع شده است. در حالی که این میزان فقط چهار درصد دانش‌آموزانی را که موفق به اتصال به شبکه شاد نشده بودند، پوشش می‌دهد. مودت، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان خوزستان هم گفت که سال گذشته با کمک خیرین و دستگاه‌های اجرایی توانسته برای یازده هزار دانش‌آموز تبلت و گوشی فراهم کند و امسال هم به دنبال جلب حمایت‌ها برای رفع مشکل دانش‌آموزانی است که به گوشی و تبلت دسترسی ندارند اما اذعان می‌کند که هنوز در دو هفته مانده به آغاز سال تحصیلی معلوم نیست چه تعداد بتواند فراهم کند.
مشکل سوم: چالش کمبود ۲۰۰ هزار معلم
بر اساس آمارهایی که مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش در بهار امسال اعلام کرده بودند، کمبود معلم در مدارس ایران به رقم ۲۰۰ هزار نفر در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ رسیده است. همچنین بر اساس گزارش سازمان برنامه‌وبودجه درباره تحلیل و بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش‌وپرورش و پیش‌بینی مشمولان بازنشستگی تا سال ۱۴۰۶، بیشترین میزان بازنشستگی معلمان در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ صورت خواهد گرفت و طی آن بیش از ۱۱۱ هزار معلم از آموزش‌وپرورش خارج می‌شوند. اکنون که در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید قرار داریم، پرس‌وجوی همشهری از مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها نشان می‌دهد که مشکل کمبود معلم نیز در نقاط مختلف کشور همچنان پابرجاست. خدابنده، مدیر کل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، در این باره می‌گوید: «در استان خراسان رضوی با مشکل کمبود شدید نیروی انسانی مواجه هستیم. در شروع سال تحصیلی بالغ بر ۲۳ هزار معلم کم داریم که به عبارتی دیگر یعنی ۲۳ هزار کلاس معلم ندارند. البته سعی می‌کنیم با استفاده از چهار هزار نیروی حق‌التدریس که سال گذشته جذب کردیم و با به‌کارگیری پنج هزار نیروی خرید خدمات آموزشی، مشکل را تا حدودی حل کنیم.
از وزارت آموزش‌وپرورش خواهش کردیم مجوز دهند تا تعداد بیشتری نیروی خرید خدمات جذب کنیم اما تا الآن این مجوز صادر نشده است. بنابراین برای سال تحصیلی جدید با چالش کمبود قطعی ۱۴ هزار معلم مواجهیم که امید داریم این کسری را با به‌کارگیری نیروهای شاغل، بازنشسته و حق‌التدریس تامین کنیم. مشکل بعدی این است که در یکی دو سال اخیر تمایل کمتری به‌خصوص در معلمان زن و بازنشسته‌ها برای کار به صورت حق‌التدریسی شاهد هستیم چون همکاران بازنشسته چندان تمایلی برای کار با وسایل دیجیتال ندارند و علاقه‌ای به گرفتن حق‌التدریس در آموزش مجازی نشان نمی‌دهند. بنابراین این نگرانی وجود دارد که بخشی از کلاس‌هایمان در سال تحصیلی جدید با مشکل مواجه شود.»
مودت، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان خوزستان، هم درباره چالش کمبود معلم در سال تحصیلی جدید می‌گوید: «در سال تحصیلی جدید حدود ۹ هزار نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش استان خوزستان کمبود داریم که سعی می‌کنیم آن را از طریق به‌کارگیری معلمان حق‌التدریس و نوبت دوم جبران کنیم و نمی‌گذاریم هیچ کلاسی بدون معلم بماند.»
مشکل چهارم: دانش‌آموزانی که ثبت نام نکرده‌اند
بخشی از دانش‌آموزان پایه اول برخی استان‌ها هنوز در مدارس ثبت نام نکرده‌اند. خدابنده، مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، در این‌باره این طور توضیح داد: «استان خراسان رضوی دارای یک میلیون و ۳۵۰ هزار دانش‌آموز است اما حدود ۲۰۰ هزار نفر از دانش‌آموزان این استان هنوز برای سال تحصیلی جدید در مدارس ثبت نام نشده‌اند. در اصل همه دانش‌آموزان باید تا پایان مرداد ماه ثبت نام می‌کردند ولی ۱۶ درصد آنها ثبت نام نشده‌اند. البته ثبت نام حدود ۱۴۰ هزار دانش‌آموز پایه اول به دلیل این که پایگاه سنجش سلامت نوورودها در پی شیوع زیاد کرونا تعطیل شد، به مشکل برخورده و فقط ۷۷ هزار نفر از آنها ثبت نام کرده‌اند. ۷۰ هزار دانش‌آموز غیر ایرانی به‌ویژه از اتباع افغانستان نیز در استان تحصیل می‌کنند که چون در سامانه برای ثبت نام آنها مشکل داریم، تاکنون نتوانسته‌ایم ثبت‌نام‌شان کنیم.»
همچنین محمد علوی‌تبار، معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، از عدم ثبت نام دو میلیون و ۱۱۰ هزار دانش‌آموز برای خرید کتاب درسی خود خبر داده است. او در این باره توضیح داد: «تا این زمان ۱۲میلیون و ۸۸۹هزار دانش‌آموز نسبت به خرید اینترنتی کتاب‌های درسی خود اقدام کرده‌اند اما هنوز دو میلیون و ۱۱۰ هزار دانش‌آموز کتاب‌های درسی خود را خریداری نکرده‌اند و به همین خاطر مجبور شدیم زمان ثبت نام را تمدید کنیم.»
نکته اینجاست که ثبت نام کتاب‌های درسی از اواخر اردیبهشت آغاز شده بود و طبق قاعده باید اواسط مرداد تمام می‌شد. کارشناسان می‌گویند که این آمارها بیانگر موجی از ترک تحصیل در کشور است که در صورت بی‌توجهی به آن عواقب سنگینی بر نظام آموزشی تحمیل خواهد شد.»