اختلال پانیک از جمله اختلالات اضطرابی است که علائمی همچون تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه، حالت تهوع، احساس خفگی و مرگ قریب‌الوقوع دارد.
تنظیم هیجانی از جمله مولفه‌های روان‌شناختی است که نقش مهمی در اختلال اضطراب دارد. مداخله سایکودرام، روشی همراه با ایفای نقش است که فرد می‌آموزد هیجانات خود را ابراز، تعدیل و کنترل کند.
محققان در پژوهشی با عنوان اثربخشی مداخله سایکودرام بر تنظیم شناختی هیجانات مثبت و منفی در افراد دارای اختلال پانیک، این موضوع را بررسی کرده‌اند. در این پژوهش آمده است:« سایکودرام روشی با شکلی نمایشی در روان‌درمانی است که در آن، مشکلات عاطفی یا رفتاری بیماران و درمان‌جویان با استفاده از فنون تئاتری، ریشه‌یابی و حل و رفع می‌شود. روش پژوهش حاضر، از نوع نیمه آزمایشی است که با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون همراه با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری متشکل از تمام افراد دارای اختلال پانیک مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره روانشناسی شهر یزد در سال ۱۳۹۸ بود.»
نویسندگان این مقاله می‌گویند:« با توجه به سوابق موجود در پرونده افراد مبتلا به اختلال پانیک که در مراکز مشاوره روانشناسی شهر یزد موجود بود و با تشخیص متخصص روانپزشک و نیز انجام مصاحبه و تایید بیماری و حملات پانیک در چند ماه اخیر، ۳۰ نفر از جامعه آماری با توجه به امکانات تیم تحقیق و به صورت در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.»
از جمله ملاک‌های ورود به تحقیق شامل داشتن اختلال پانیک به تشخیص روانپزشک، جنس مذکر بودن، محدوده سنی ۲۵ تا ۴۰ سال و دریافت نکرده مداخله همزمان دیگر بود.
ابزارهای این پژوهش، پرسشنامه تنظیم هیجان گرانفسکی و بسته آموزش سایکودرام بود. پرسشنامه تنظیم هیجان گرانفسکی، یک پرسشنامه چندبعدی است که در آن از فرد خواسته می‌شود تا واکنش‌های خود را در مواجهه با تجارب تهدیدآمیز و رویدادهای استرس‌زای زندگی که به تازگی تجربه‌کرده است، به وسیله پاسخ به پنج پرسش ارزیابی کند.
بسته آموزش سایکودرام متناسب با شدت نشانه‌ها و تنظیم هیجانات در افراد دارای اختلال پانیک، شامل ده جلسه ۴۵ دقیقه‌ای طراحی شده است که در آن از روش‌های مختلف تاتر و ابزار و وسایل درمانی استفاده می‌شود. در جلسه اول، ابتدا اعضای گروه با یکدیگر و همچنین با آزمونگر آشنا شدند و توضیحاتی درباره سایکودرام، فنون آن، قوانین و ساختار کلی فرآیند تحقیق بیان شد.
در جلسه دوم، ضمن اعتمادسازی و انجام تمرینات پرورش بیان، به افراد کمک شد در مسیر برقراری گفت‌وگو و طرح مسئله با یکدیگر و با مربی قرار گیرند.
از جلسات سوم تا هشتم بر تمرینات تمرکزی، استفاده از شیوه غیرکلامی برای آگاهی از احساسات، آشنایی با زبان تن، تلاش برای بروز توانایی‌های ذهنی به روش خلاقانه و آگاهی نسبت به هیجانات خود و دیگران، تقویت احساساتی همچون شادی و غم و غیره، تمرینات گفتاری و رفتاری تاکید شد.
در جلسات نهم و دهم بر روی ترغیب اعضا به بازگویی مشکلات خود در قالب ایفای نقش و به کارگیری فنون سایکودرام و مشارکت اعضا به عنوان یاور کمکی در فرآیند اجرا و تمرینات رفتاری تمرکز شد.
یافته‌های این مطالعه نشان داد، آموزش سایکودرام بر راهبردهای شناختی مثبت تنظیم هیجانی افراد مبتلا به اختلال پانیک موثر است.
محققان در این مقاله می‌گویند:« نتایج پژوهش نشان داد مداخله روش سایکودرام به تفاوت آماری معنادار بین گروه آزمایش و کنترل منجر شده است، به طوری که استفاده از روش سایکودرام در گروه آزمایش بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجانات مثبت و منفی افراد مبتلا به اختلال پانیک موثر بود.»
در این پژوهش آمده است:« احتمالا مهم‌ترین دلیل اثربخشی سایکودرام، نمایش‌محور بودن آن است که با فراهم‌سازی امکان بازسازی موقعیت‌های هیجانی منفی و اضطراب‌آور و با تمرین‌های مکرر نمایشی به فرد کمک می‌کند برای رفع آن‌ها گام بردارد.
نتایج این پژوهش نشان داد افراد گروه تجربی پس از آموزش، تنظیم هیجانات و کنترل هیجانی خویش را افزایش دادند و قادر به مهار و کنترل هیجانات و تمایلاتی بودند که موجب تشدید اختلال پانیک بود. می‌توان دریافت که جلسات آموزشی و درمانی سایکودرام، سازنده، مفید و کارساز بوده است و با تایید فرضیات پژوهش می‌توان ادعا کرد که آموزش سایکودرام بر تنظیم هیجانات مثبت و منفی در افراد دارای اختلال پانیک موثر و مفید بوده است.»
این پژوهش توسط احمد احمدی، از گروه تکنولوژی آموزشی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، محسن سعیدمنش، فاطمه کاظمی و فرنگیس دمهری، از گروه روانشناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه علم و هنر یزد، انجام شده است.
مقاله حاصل از این مطالعه در چهارمین شماره دوره چهاردهم مجله دانشگاه علوم پزشکی قم به چاپ رسیده است.