تاریخ شروع اندیشۀ ایجاد نهادهای رسمی، برای مشارکت مردم در امور اجرایی محل سکونتشان به سانِ سایر نهادهای سیاسی و حکومتی در ایران، به آخرین سال‌های سلطنت دودمان قاجار و برسر کار آمدن پهلوی‌ها باز می‌گردد. در این دوران نخستین قانون بلدیه و یا به تعبیر امروزی قانون شهرداری، به تصویب مجلس وقت رسید.
به موجب اصل 90 متمم قانون اساسی وقت «در تمام ممالک محروسه انجمن‌های ایالتی و ولایتی» بر طبق نظامنامه خاصی تشکیل خواهد شد. همچنین در این متمم آمده است که «هدف از تاسیس انجمن‌های ایالتی و ولایتی با اختیارات تامه شرکت دادن افراد در اداره امور محلی خود و انجام اصلاحات برای تامین منابع اهالی است».
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی در 9 اردیبهشت 1358 طی حکمی فرمان تشکیل شورای انقلاب و شوراهای اسلامی و تهیه آئین‌نامه اجرایی آن را صادر کردند.
با تشکیل اولین مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی اصل ششم، هفتم و اصول یکصدم الی یکصد و ششم قانون اساسی موضوع شوراهای اسلامی به عنوان یکی از ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح و تثبیت گردید.
وقوع جنگ ایران و عراق در سال 1359، شرایط خاص آن دوران، محاصرۀ اقتصادی و مشکلات اجتماعی و سیاسی کشور و دولت تازه تاسیس، امکان تحقق شوراهای اسلامی را به نحوی که در قانون اساسی پیش بینی شده بود فراهم نساخت و در این دوره‌ی زمانی وزیر کشور به نیابت از شوراهای اسلامی شهر مسائل مربوط را پیگیری می‌کرد.
با فراهم شدن اوضاع، اولین قانون شوراهای اسلامی کشور در سال 1361 به تصویب مجلس رسید. این قانون طی 5 نوبت دست‌خوش تغییراتی شد که در نهایت نسخه‌ِ آخر و اصلاح آن هم‌زمان با پنجمین دوره مجلس در سال 1375 انجام شد.
با سر کار آمدن دولت هفتم به ریاست سید محمد خاتمی مقدمات انتخابات شورای شهر فراهم شد و در 17 اسفند سال 1377 اولین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی شهر برگزار شد.
در روز نهم اردیبهشت 1378، 200 هزارنفر از منتخبین مردم جهت اداره امور شهرها و روستاهای کشور در 40هزار حوزه انتخاباتی به عنوان عضو شورای اسلامی شهر یا روستا برگزیده شدند.
قانون، تعداد اعضای اصلی و علی‌البدل شوراها را بر حسب تعداد جمعیت تعیین کرده است. براساس قانون، در شهرهایی که تا ۵۰هزار نفر جمعیت دارند، شوراها ۵ عضو اصلی و سه عضو علی‌البدل خواهند داشت. در شهرهای با جمعیت بیش از ۲ میلیون نفر، ۱۵ نفر عضو اصلی و ۱۰ نفر عضوعلی‌البدل شوراها خواهند بود.
بر اساس قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، ملاك تشخیص جمعیت هر شهر و روستا ، آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن با اعلام رسمی مرکز آمار ایران خواهد بود.
صلاحیت نامزدها بر خلاف انتخابات مجلس و ریاست جمهوری از سوی شورای نگهبان بررسی نمی‌شود و برای نظارت بر روند انتخابات شورای اسلامی شهر، مجلس ۵ نفر از نمایندگان را به عنوان اعضای «هیات مرکزی نظارت بر انتخابات شوراها» انتخاب می‌کند و مجمع نمایندگان هر استان نیز ۳ نفر را برای هیأت نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا معرفی می‌نمایند.
وظایف اصلی این هیات نظارت بر نام‌نویسی، بررسی صلاحیت، تبلیغات و تائید درستی انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستاها است.
مهم‌ترین وظیفه شوراها انتخاب شهردار به مدت 4 سال و برنامه‌ریزی برای شهر و روستاها است. بررسی و آگاهی از مشکلات و کمبودهای اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی و سایر امور رفاهی حوزۀ انتخابی و ارائه‌ی طرح‌ها و پیشنهادهای اصلاحی به مسئولین اجرایی منطقه از دیگر وظایف این اعضا است.
فرآیند ثبت نام ششمين دوره انتخابات شوراهاى اسلامى شهرها و روستا از ساعت 8 صبح امروز (چهارشنبه) آغاز شده و تا پایان وقت اداری روز سه‌شنبه ٢۶ اسفند ١٣٩٩ (به مدت ۷ روز) ادامه می‌یابد.