انرییلدیز"١ یکی از پروندەهای قابل تامل محیط زیستی ـ حقوق شهروندیست که می‌تواند در اقصی نقاط جهان و صدالبتە مهاباد نیز تکرار شود، دیوان اروپایی حقوق بشر در در سال ١٩٩٣ به پروندەای به نام انرییلدیز در ترکیه ورود کرد، در این پروندە شهروندی خانه خود را در نزدیکی یک مرکز دفن پسماندهای شهری و با مجوز شهردار محلی کە به شورای منطقه پاسخگو بود ساختە بود، در آوریل ١٩٩٣ انفجار گاز متان در مرکز دفن پسماند رخ داد کە در جریان آن فوران پسماندهای ناشی از این انفجار دە خانە اطراف آن را فروبلعید کە خانە فرد هم یکی از آنها بود، این فرد اثر این حادثە نه نفر از بستگانش را از دست داد، دیوان؛ دولت ترکیه را به دلیل نقض ماده ٢ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر مسئول دانست، بر اساس مفاد مادە ٢، دولت ترکیه زاغه/حاشیە نشینان را از پیامدهای محتمل اسکان در مناطق خطرناک آگاه نکردە بود حتی اگر این کار را کرده بود، باز هم مسئولیت عدم وضع معیارهای لازم برای پیشگیری از حادثه فاجعه بار را آن طور کە یک گزارش کارشناسی هشدار داده بود، بر دوش داشت، از آن جا کە مرکز پسماند بدون نظام نظارتی منسجم اجازه احداث و فعالیت گرفتە بود ناکارآمدی چارچوب مقررات دولت نیز به اثبات رسید، در این پروندە ماهیت عمومی اشخاص حقوقی کە اداره صنایع ناکارآمد را برعهده داشتند، همچنین سیاست برنامه ریزی شهری غیرکافی و یکی از سلسله عواملی شناختە شد کە بە حادثه انجامید.
هرچند قوانین محیط زیستی و حتی سیاست های بین الملل ایران در اثر فشارهای بین المللی و حتی غیبت مشاوران متخصص از امر دیپلماسی و قانون گذاری برمبنی حقوق محیط زیستی غافل ماندە است اما به نظر میرسد مسئولیتهای کیفری سازمانهای مدیریتی و خدماتی مانند شهرداریها و توسعه سیاستهای مدیریت شهری به قوت درحال گذار است، وگرنە در همین زمانی کە نگارندە راقم این سطور است، دولت ترکیه بە خاطر سدسازی بر سرچشمە دجلە و فرات و نیز سیاستهای تامین انرژی آبی و تبعات فاجعەبار زیست محیطی در نواحی پایین دست و سوژەهایی مانند ریزگردها و تضییع حقوق آبی در مجامع قضایی بین المللی قابل پیگرد بوده میتوان اهرمهای فشار مطمئن نیز به وجود آورد.
در مهاباد هرچند مدت یکبار گزارشی کارشناسی و مطالعه میدانی سیدآباد را به صدر سوژەهایی میرساند کە از نشانەهای بارز مطالعه ناکافی و غیرتخصصی شهرک سازی ها و توسعه ناپایدار شهری است.
سوال سادە است در صورت ریزش، انفجاری از دست انرییلدیز، مسمویت آبهای زیرزمینی در اثر ترکیدگی لولەکشی آب یا مجاری قنات، رشد بیماریهار تنفسی وپوستی و.. دەها فاجعه قابل پیشبینی چه کسی مسئول است؟!
سال قبل گزارشی از رشد زیاد بیماری های پوستی در کودکان محله سیدآباد این ناحیە را مجددا به راس سوژەهای خبری شهری رساند، یکی از کارشناسان علی الظاهر متخصص فرمانداری تقصیر امر را برگردن لارها و مگسها انداختند وی فراموش کردند کە هوای پاک و عاری از حشرات و انگلها از ابتدایی ترین حقوقهای محیط زیستی و شهروندیست کە حتی با سکوت شهروندان نیز ناقض مسئولیت کیفری و اخلاقی مدیران شهری در توسعه شهری نبوده و نیست!
مجموعه مدیریت شهری از هم اکنون بدون شک درقبال هرگونە حادثه محیط زیستی در شهر و به ویژه در سیدآباد مسئولیت کیفری دارد، چراکە اهم و عموم گزارش کارشناسان حاکی از خطرناک شدن سایت پسماند زباله سیدآباد دارد و احتمال بروز فاجعه در آن محله نیز به تبع شرایط موجود قابل پیشبینی است.
صدالبتە مشکلات عدیده سایت پسماند تنها مشکلات حوزه توسعه شهری نبوده بلکە احداث بدون پیوست مطالعات محیط زیست ـ فرهنگی تصفیه خانەها، در محورهای جادەی مهاباد ـ میاندوآب، نظارت بر وجود فلرهای تصفیه هوای مجتمع پتروشیمی و پساب آن، پساب و پسماند روستاهای ساکن بر بستر رودخانە مهاباد و طرح سپتیک.. نیز جزو لیست مشکلات جدی محیط زیستی شهر مهاباداند.
باید منتظر بود و دید بالاخره سیدآباد انرییلدیزی دیگر خواهد شد یا خیر درنهایت مجموعه فرمانداری، شهرداری، محیط زیست تدبیری جدی و اجرایی برای انتقال این سایت اتخاذ خواهند کرد؟
١-oneryildiz v turkey, appl no 48939/99 (ECtCR, November 2004), especially [97] ff.