نویسندگان: صلاح عزیزیان، واحد احمدتوزه

مقدمه 

هاژه ـ صنعت گردشگری را باید پدیده ای تقریبا نو دانست که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم میلادی برمی گردد. گردشگری یا توریسم واژه ای فرانسوی از کلمه Tour گرفته شده است که در زبان فرانسوی به معنای پیمودن، سیرکردن و گردش نمودن به کار رفته است. به بیانی گردشگری عبارت است، هرآنچه به گردشگران و خدمات مرتبط با آن مربوط می شود و به فعالیت های اطلاق می شود که در فرآیند جذب و مهمانداری بین گردشگران، سازمان های مسافرتی، دولت های مبداء، دولت های میزبان و مردم محلی برقرار می شود.از طرفی دیگر صنعت گردشگری آمیزه ای از فعالیت های مختلف است به صورت زنجیره ای در جهت خدمت رسانی به گردشگران انجام می گیرد، بنابراین گردشگری شامل تمام پدیده ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات جهانگردی، دولت ها و جوامع میزبان در فرآیند جذب و پذیرایی از گردشگران می باشد.

این صنعت در دهه های اخیر رشد مستمر و روزافزونی داشته و تنوع و گوناگونی عمیق را تجربه کرده و به یکی از سریع ترین بخش های اقتصادی روبه رشد تبدیل شده است. لذا باتوجه به اینکه امروزه اقتصاد گردشگری جزو یکی از پردرآمدترین راه های کسب و کار و تولید درآمد برای کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه شده است، دستیابی به این مهم و سایر مزایای توسعه صنعت گردشگری نیازمند توسعه زیرساخت های لازم برای اقتصاد گردشگری در کشور و مناطق است، که تنگناهای توسعه آن در کشور به عوامل مختلفی بستگی دارد که این عوامل به چند گروه عوامل زیربنایی از جمله کمبودهای کشور در بخش حمل و نقلی زمینی، شامل راه های مناسب و جاده ها و وسایل حمل و نقل جاده ای و فعالیت های مربوط به پایانه ها و مراکز ارائه کننده این خدمات تقسیم می شودبرهمین اساس و با توجه به تأثیر شگرف گردشگری در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع امروز، باید نظری بلند و مدیریتی عالمانه، آگاهانه و با برنامه ریزی درست، در جهت گسترش آن تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید. بنابراین در این راستا برنامه ریزی با عنوان یک ابزار علمی به دست اندرکاران گردشگری کمک می کند تا در یک فرآیند پیوسته و علمی بهترین مسیر راه کار توسعه ی گردشگری در یک منطقه را مشخص و این توسعه را در مسیر توسعه ی سایر بخش های اقتصادی قرار دهند.کشور ما امروزه بیش از هر زمان دیگری با دشواری اشتغال دست به گریبان است. بهای روزافزون نفت اقتصاد کشور را بیش از پیش متکی به خود نموده و سیاست گذاران بیش از هر زمان دیگری به دنبال راه حل هایی خارج از الگوهای پیشین هستند. در این میان گردشگری به مثابه یک نظام پیچیده با ابعاد بزرگ می تواند راه برون رفت از این تنگنا باشد. این درحالی است که ایران یکی از پنج کشور نخست برخوردار از بیشترین تنوع زیستی کره زمین است و البته از نظر جاذبه های تاریخی و فرهنگی نیز در ردیف یکی از ده کشور نخست جهان به شمار می آید، که با این وجود از لحاظ توسعه توریسم 40 سالی از دنیا عقب است و راه بسیار سختی در پیش دارد تا این عقب ماندگی را جبران نماید. شهرستان سردشت از جمله شهرهای کردستان ایران می باشد، این شهرستان یکی از شهرهای کهن ایران است، که علی رغم قدمت طولانی و تاریخ آن و شرایط خوب آب و هوای و طبیعت بکر، متأسفانه از جنبه­ی گردشگری رشد لازم را نداشته و نیاز به توجه بیشتر در زمینه ی گردشگری در این شهرستان احساس می گردد، که با شناخت و آشنایی با جاذبه های طبیعی و فرهنگی و تاریخی این شهر می توان به ارزشهای نهفته در آن جهت بازدید گردشگران پی برد و با معرفی آنها به دیگران به جذب گردشگر مبادرت نمود. شهرستان سردشت از جمله شهرهای استان تقریبا کردنشین آذربایجان غربی است. این شهرستان در 36 درجه عرض شمالی و 45 درجه و 30 دقیقه شرقی در جنوب غربی استان آذربایجان غربی، بر دامنه کوه«گره سور» مشرف بر دره زاب و فاصله 35 کیلومتری مرز ایران و عراق و 15 کیلومتری شهر باستانی موساسیر واقع شده است، که از طرف شمال با پیرانشهر، از شرق با مهاباد و بوکان و از جنوب شرق با شهر بانه در استان کردستان همسایه است.

نقشه شماره(1)، موقعیت جغرافیایی شهرستان و شهر سردشت

به منظور ارائه ی راهکارها و سیاست های توسعه ی گردشگری قبل از تحلیل و بررسی نقاط قوت و ضعف داخلی و فرصت ها و تهدیدهای بیرونی شهرستان سردشت، به شناسایی توانها و پتانسیل های جاذب گردشگری در سطح محدوده مورد مطالعه نیازمندیم که در جدول شماره(1)، به صورت کلی جاذبه های گردشگری شهرستان سردشت را بر حسب انواع طبیعی، تاریخی، مذهبی، تجاری و تفریحی تقسیم بندی شده است:

آبشار شلماش: آبشارشلماش در 10 کیلومتری جنوب شهرستان مرزی سردشت واقع شده است ارتفاع این آبشار حدود 15 متر بوده، در زمان پرابی با سرازیر شدن از لای صخره ها و ایجاد منظره ای بدیعتشکیل استخر می دهد. این رودخانه بر روی گسلی بزرگ در مسیر فرعی روستای " المان و شلماش" واقع شده.پله‌های تعبیه شده در کنار آبشار، سرویس‌های بهداشتی و نیز احداث امکانات رفاهی برای مسافران از قابلیت ها و پتانسیل های این آبشار است

چشمه معدنی گراوان: یکی چشمه جوشان گراو یا کانی‌گراوان در فاصله 13 کیلومتری سردشت به طرف مهاباد بعد از شهر ربط و کنار روستای کانی‌گویز واقع است. این چشمه در ارتفاع‌1200‌متری از سطح دریا قرار گرفتهاست. آب چشمه بر بالای توده‌ای مخروطی از رسوبات آهکی و معدنی می‌جوشد و پس از جاری شدن، موادیرسوبی از خود برجای می‌گذارد. هر روز بر انبوه این مواد افزوده شده که پس از هزاران سال بصورت توده‌ای مخروطی به ارتفاع حدود 20 متر درآمده است. آب چشمه شور و گازدار است و دارای خواص درمانی و برایامراض پوستی مفید است.

رودخانه زاب : با طول 400 تا 440 کیلومتر، از کوه‌های کردستان سرچشمه گرفته و وارد خاک عراق می‌شود. این رودخانه در مسیر خود از بین دره‌ها و کوه‌های سرسبز عبور می‌کند. یکی از شعبات آن، رودخانه رزگه است که در مسیر خود آبشاری بسیار زیبا را خلق می‌کند. آبشار رزگه همچون آبشار شلماش مکانی بسیار دیدنی است. روی رودخانه زاب چند پل وجود دارد ازجمله پل قلاتاسیان و پل فلزی که دارای قدمت تاریخی هستند.

کوهستان باژار: این کوهستان در 11 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سردشت و نزدیک روستای قلعه رش است. آب و هوای خنک این کوهستان در فصول بهار و تابستان، طبیعت زیبا و سرسبز پوشیده از جنگل و وجود گیاهان و سبزیجات کوهی باعث جذب گردشگران زیادی شده است. علاوه بر دیدن مناظر بکر و اقلیم مطبوع، می‌توانند عسل طبیعی و ناب کوهستان، کتیرا و انگور سیاه را از ساکنان روستای قلعه رش خریداری کنند.

پل قلاتاسیان: این اثر در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل در شهرستان سردشت بر سر راه قدیمی سیرآباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک ساخته شده است. نام این پل از نام قلعه ای بنام قلعه « تاسیان » که مربوط به دوره ساسانی می باشد و بقایای آن هنوز هم در قسمت شمالی این پل و به فاصله کمی از آن قرار گرفته مشتق شده است.

حمام قدیمی سردشت (گرمابه بیستون سردشت): این حمام جنب کاروانسرای الیاس آقا (پارک فعلی شهر) به دستور سردار کل عزیزخان مکری در زمان قاجاریان احداث شده است که مالکیت حمام به اداره کل اوقافوامورخیریه بوده که از موقوفات مسجد جامع شهرسردشت می باش

جدول عوامل درونی قابل تغییر توسط مدیران(نقاط قوت و ضعف)

عوامل بیرونی(تهدید ها و فرصت ها)

جدول راهبردهای توسعه گردشگری

در یک بررسی کلی و علمی می توان به عواملی چند در رابطه با عدم توسعه گردشگری در این شهرستان پی برد.از جمله اینکه نبود زیر ساختهای لازم برای امر توسعه و همچنین توسعه نیافتگی استان به نسبت سایر استانهای دیگر کشور و دوری از مرکز و در حاشیه قرار گرفتن شهر سردشت و البته شهرهای مرزی بصورت کلی بیان کننده این امر است که در بسیاری از موارد توسعه گردشگری و توریسم با مشکلات و موانعی مواجه است و از سویی دیگر موقعیت ویژه همسایگی با کشورهای دیگر و طبیعت بسیار جذاب و آب و هوای سالم، بیان کننده این امراست که امکان توسعه در این شهرستان ازبین نرفته و دارای پتانسیل هایی قابل توجه می باشد، از این رو با تحلیل تهدیدها و موانع و فرصتهای توسعه این شهرستان مب توان هم بر مشکلات آگاهی یافت و هم در راستای بهبود وضع موجود و رفع مشکلات گام نهاد.نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که شهرستان سردشت به دلیل وجود جاذبه های گردشگری و ارزش های فرهنگ های آن می­تواند سالانه تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی را پذیرا باشد. با توجه به وجود آثار فرهنگی و نمادین منحصر به فردی که در منطقه مورد مطالعه وجود دارد، می توان به برنامه ریزی در جهت توسعه پایدار تحت تأثیر جاذبه های توریستی شهر پرداخت و با برنامه ریزی و ایجاد زیرساخت های لازم برای استفاده از این جاذبه ها زمینه اشتغال و کسب درآمد را برای ساکنان شهر فراهم آورد.شهر سردشت با مجموعه ای ارزشمند معماری-طبیعی، مذهبی- آیینی، تاریخی – فرهنگی و موقعیت تجاری عالی آن می تواند مرکز پیشرفت صنعت گردشگری در منطقه غرب کشور باشد که با توجه به نتایج حاصله از مدلهای برنامه ریزی شهری (swot) برای تقویت و تحکیم صنعت گردشگری و ارتقای شهر به مجموعه ای پذیرای گردشگر راهبردهای زیر با توجه به اولویت معرفی شده اند:

که این راهبردها می تواند منجر به راهکارهایی نظیر، برنامه ریزی و ساماندهی قابلیت های توسعه گردشگری، سرمایه گذاری در زمینه توریسم، بررسی مزیت نسبی گردشگری، پژوهش مردم نگاری شهر سردشت و ... منجر شود.

منابع: