یکی از مراحل حساس و سرنوشت‌ساز دانش‌آموزان در دوران تحصیل، انتخاب رشته‌ی دانشگاه است؛ انتخابی پر از هیجان و اضطراب. عواملی چون علاقه، وضعیت علمی و استعداد، بازار کار، امکان ادامه تحصیل، شرایط خانوادگی، مراجعه به متخصصان، جنسیت و بسیاری از عوامل دیگر در فرآیند انتخاب رشته موثر است .
از طرفی هم با توجه به محدودیت زمان انتخاب رشته، تنوع رشته‌های دانشگاهی و تعداد زیاد داوطلبان، فرآیند انتخاب رشته نیازمند همکاری و مشاوره با افراد متخصص و باتجربه است. در فرآیند انتخاب رشته نقش والدین چیست؟ مشاوران تحصیلی چه جایگاهی دارند؟ داوطلب باید بر اساس چه معیارهایی انتخاب رشته کند؟
برای یافتن این پاسخ‌ها، مصاحبه‌ای با آقای سلیمان کارسولی ترتیب دادیم. آقای کارسولی، کارشناس ارشد مشاوره خانواده، مدرس و فعال در حوزه‌های تربیتی، تحصیلی هستند و سال‌های زیادی در زمینه‌ی مشاوره تحصیلی و انتخاب رشته فعالیت داشته‌اند.
در ادامه مصاحبه‌ی هاژه با سلیمان کارسولی را می‌خوانید.
آقای کارسولی بفرمایید که به طور کلی در این وضعیت داوطلب باید چه نکاتی را مد نظر قرار دهد؟
با توجه به اعلام نتایج اولیه کنکور سراسری، انتخاب رشته و دانشگاه به دغدغه‌ی بسیاری از دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان تبدیل شده است. توصیه‌ی ما این است که قبل از انجام هرکاری، داوطلب خودشناسی داشته باشد. به هر حال انتخاب رشته، انتخاب مسیر زندگی است و داوطلب باید مهارت انتخاب و تصمیم‌گیری را فرا گیرد. اگر چناچه این انتخاب و تصمیم‌گیری بر اساس قواعد و ظوابط صحیحی صورت بگیرد نتیجه نیز مطلوب است. ولی اگر بر اساس خیال‌پردازی و انتظارات غیرمنطقی باشد، راه به جایی نمی‌برد.
بهتر است که تصور کنیم ما در رشته‌ی مدنظر خود قبول شده‌ایم. خب حالا چکار کنیم؟ بسیاری از رشته‌ها و یا شغل‌ها وجود دارند که در ظاهر ایده‌آل به نظر می‌رسند ولی زمانی که وارد عمق ماجرا و بطن آن می‌شویم، می‌بینیم با توانمندی‌های شخص سازگار نیست. بهتر است که با کسانی که در این شغل هستند مشاوره و گفتگو داشته باشیم. برای مثال فردی رشته‌ی فیزوتراپی را انتخاب می‌کند، باید با پزشکی که در این زمینه فعالیت می‌کند گفتگو کند. بپرسد که سختی این کار چیست؟ آیا اگر آن شخص دوباره حق انتخاب داشته باشد این شغل را انتخاب می‌کند یا نه؟ نکات مثبت این شغل چیست؟ مزایا و معایب این حرفه چیست؟ بعد داوطلب باید وضعیت را بسنجد. بین مزایا و معایب این شغل کفه‌ی کدام طرف سنگینی می‌کند؟ آیا توانایی لازم را دارد؟ مثلا اگر پزشکی را انتخاب می‌کند آیا توانایی شیفت شبانه را دارد. کسی که می‌خواهد رشته‌ی دبیری را انتخاب کند توانایی انتقال مطالب را دارد؟ داوطلبین در انتخاب رشته نباید هیچ عجله‌ای داشته باشند و هرشته‌ای که می‌خواهند انتخاب کنند از نزدیک لمس کنند.
خانوادە و دوستان داوطلب چه نقشی در این بین دارند؟
امروزه خانواده و دوستان نقش بسیار مهمی دارد. اولین اقدام خانواده ایجاد و برقراری محیطی پر از آرامش و دور از جهت‌دهی برای داوطلب است تا بتواند انتخاب درست و صحیحی داشته باشد. به هیچ وجه نباید تنشی وجود داشته باشد. عجله و شتابی در کار نباشد. راهنمایی و آگاهی به شیوه‌ی درست و منطقی به داوطلب داده شود. انگیزه و امید دادن امری واجب از سوی خانواده‌ها است. خانواده باید مسیر را برای انتخاب رشته‌ی درست فراهم کند. ارتباط‌گیری با افراد کاربلد و یا مشغول در رشته‌ای که داوطلب می‌خواهد انتخاب کند می‌تواند بسیار مفید واقع شود.
دوستان نیز در این بین خیلی مهم هستند. نباید گفتگوی دوستان در زمینه‌ی انتخاب رشتع دارای جهت‌گیری نادرست و احساسی باشد که مثلا ما باهم دوست هستیم در یک دانشگاه باشیم بهتر است. داوطلب باید آینده‌نگر باشد و همه‌ی ابعاد انتخاب رشته را بررسی کند. برای مثال آیا دانشگاهی که انتخاب می‌کنم امکان ادامه تحصیل در مقطع بالاتر را دارد؟ راهنمایی و حمایت داوطلبین از جانب خانواده‌ها باید به گونه‌ای باشد که بدون القای استرس و اظطراب باشد. خانواده‌ها و دوستان اگر دیدند که داوطلب بیش از حد وسواس دارد حتما با روانشناسان و مشاوران تحصیلی مشورت کنند و مشکل را بر سریعا برطرف کند.
نقش کارشناسان آموزشی و مشاوران تحصیلی در این بین چیست؟
یکی از دغدغه‌هایی که بعدها و از زبان دانشجویان ترم اول می‌شنویم، عدم مشاوره و راهنمایی صحیح از جانب مشاوران تحصیلی بوده است. وظیفه‌ی مشاوران تحصیلی آگاه ساختن و نشان دادن مسیر به داوطلب است. انتخاب نهایی باید توسط خود دانش‌اموز صورت بگیرد. شاید رتبه‌ی داوطلب خوب باشد ولی خودش به رشته‌ی خاصی علاقه‌مند باشد. مشاور تنها آینده‌ی شغلی و وضعیت رشته را مشخص می‌کند. همانند والدین کارشناسان آموزشی باید از داوطلب بخواهند که عجله نکنند و با توجه به وضعیت کنونی بازار، علایق و سلایق و همچنین استعدادهای دانش‌آموزان به آن‌ها کمک کنند. باید خاطر نشان کرد که اگر بین علاقه و استعدادشان تضادی پیش آمد، بهتر است که به استعداد اولویت داده شود. زیرا تحقیقات علمی نشان داده است، کسانی که به دنبال استعداد خود رفته‌اند، موفق‌تر بوده‌اند و با گذشت زمان در اثر تعامل با رشته‌ی انتخابی به آن علاقه‌مند نیز شده‌اند. بهتر است داوطلبان به جای مشاوره با یک کارشناس، از نظرات کارشناسان متعددی بهره‌مند شوند. داوطلب باید دفترچه را به طور کامل و با کمک خانواده و دوستان مطالعه کند. چندین بار انتخاب رشته را انجام دهد. این کار باعث خواهد شد ضریب خطا کاهش پیدا کند. تفاوتی ندارد رتبه‌ی داوطلب چند باشد، کارشناس باید حساسیت لازم در انتخاب رشته را در او ایجاد کند.
در پایان اگر توصیه و نکته‌ای هست بفرمایید
آنچه باید در پایان بیان کنم آن است که باید امید و انگیزه به فرزندانمان بدهیم. اگر چناچه رتبه‌ی مدنظر خودشان را کسب نکرده‌اند هیچ اشکالی ندارد. دوباره می‌توانند سعی کنند. زندگی در کنکور خلاصه نمی‌شود. ممکن است در کنکور امتیاز لازم را کسب نکرده باشند ولی در حوزه‌ای دیگر و سطحی دیگر موفق شده باشند. شماتت و سرزنش کردن، مقایسه کردن، عصبانی شدن هیچ چیزی را حل نمی‌کند. بهتر است خوانشی از وضعیت انجام شود. ببینیم که آیا به عنوان خانواده احیانا چه چیزی را فراهم نکرده‌ایم. آیا کسور از جانب داوطلب بوده است؟ به چه امکاناتی احتیاج دارد؟ چطور می‌توانیم به فرزندمان کمک کنیم. داوطلب نباید به صرف اینکه می‌خواهد وارد دانشگاه شود هر رشته‌ای را انتخاب کند. باید منطقی رفتار کند. می‌دانیم تغییرات بسیاری در زمینه‌های شغلی ایجاد شده است. پس باید با آگاهی بیشتری انتخاب رشته کنیم. در نهایت برای همه‌ی داوطلبین عزیز آرزوی موفقیت دارم.