به گزارش هاژه، بناهای تاریخی و نمای بیرونی آنها به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند تاریخ معماری و شهرسازی شهرها را تشکیل می‌دهند و نقش بسزایی در هویت شهری و سیمای دلنشین شهرها ایجاد می‌کنند.

عمارت‌ محکمه قاضی در خیابان طالقانی، عمارت‌های محمودیان، رحیم زاده و تیمچه حسینی در بخش مرکزی شهرستان مهاباد حدفاصل فلکه شهرداری تا چهارراه آزادی یکی از راسته‌های تاریخی شهر مهاباد است که به جداره‌های تاریخی شهر شناخته می‌شوند.

سرگذشت هر یک از این بناهای ارزشمند میراث چندین دوره تاریخ، معماری و حتی وضعیت اجتماعی و شهرنشینی مهاباد را در خود نگه داشته‌اند که علاوه بر ضرورت حفظ و حراست از آنها از طریق ثبت در فهرست آثار ملی، کاوش و مطالعه پیشینه آنها نیز حائز اهمیت است.

عمارت محکمه قاضی از بارزترین عمارت‌های دوره قاجاریه در مهاباد است که در جوار حوضخانه و مسجد تاریخی شاه‌درویش بنا شده است.

این بنا دارای تالار، کتابخانه، 3 ایوان، بخش اندرونی و بیرونی و حیاطی بزرگ بود که در آن حوضی بزرگ قرار داشت، منبع تأمین آب جاری این حوض و سایر مصارف عمارت از قنات تأمین می‌شد.

عمارت رحیم‌زاده که بانی آن حاج محمدامین رحیم‌زاده است، از دیگر بناهای ارزشمند دوره پهلوی اول است که در حدفاصل فلکه شهرداری تا چهارراه آزادی واقع شده، این بنا دارای 3 ورودی و بصورت مستطیل شکل و تزئیناتی زیبا ازجمله آجرکاری از جنس آجرهای تراش شده دارد.

تیمچه حسینی که آخرین مالک آن سیدعلی حسینی بوده، همچون سایر ساختمان‌های مذکور در 2 طبقه است که قسمت ورودی بنا با تزئینات گل لوتوس و برجسته‌ای ستاره پنج‌پر و آجرهای پخ‌کاری آراسته شده است.

در بخش شمال و غرب حیاط تیمچه حسینی دیواری تفلیسی به ارتفاع 2 متر و 53 سانتیمتر بنا شده که مشابه درب ورودی آرامگاه سرداران موکری بوکان و جزو شاخصه معماری بومی منطقه در دوره قاجاریه است.

عمارت محمودیان که در نزدیکی چهارراه آزادی در ضلع غربی این خیابان واقع شده از دیگر بناهایی است که قدمت آن مشابه با عمارت‌های تاریخی این خیابان در دوره اول پهلوی است.

 بخش اندرونی این بنا از اتاق‌های متعدد تشکیل شده است، نمای این ساختمان همچون عمارت رحیم‌زاده دارای تزئینات قیفی شکل آجرکاری، بصورت آبشاری و تزئینات دیگر است.

عمارت شافعی یا خانه میرزا رحمت شافعی از دیگر خانه‌های موجود در دوره پهلوی است که در نزدیکی مسجد سیدنظام و خیابان جام جم واقع شده، مهمترین ویژگی آن نمای اصلی بنا است.

از بارزترین ویژگی‌های خانه میرزا رحمت شافعی می‌توان به تزئینات آجرکاری بصورت خفته راسته و آجرکاری با نقش تک گل اشاره کرد.

وریا سلیمی کارشناس باستان شناسی و میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار هاژه در خصوص تاریخ پیدایش این بناها در شهر اظهار کرد: مهاباد یکی از شهرهای کوردنشین در جنوب دریاچه ارومیه واقع شده که در پایان حکومت صفوی‌ها و در زمان بداق سلطان بنا شده است.

وی افزود: آثار و بناهای ارزشمند تاریخی این شهر ازجمله مسجد سور(جامع)، مقبره بداق سلطان وحمام میرزا رسول و... در دوره صفوی بنا شده‌اند.

سلیمی تصریح کرد: متأسفانه آثاری مربوط به دوره افشاریه و زندیه در مهاباد وجود ندارد تا روند توسعه و گسترش شهر در این دو دوره مورد بررسی و کاوش قرار بگیرد.

وی اضافه کرد: در اواخر دوره قاجاری و اوایل دوره پهلوی با ظهور بافت خیابان و مسیرهای دسترسی در مهاباد، بیشتر روسای طوایف، عشیره و ثروتمندان شهر همچون قاضی علی، میرزا رحمت شافعی، میرزا علی محمودیان و محمد امین رحیم زاده به عنوان اولین افراد اقدام به ساخت عمارت های مسکونی در خیابان‌های اصلی شهر که عمدتا در بخش مرکزی واقع شده‌اند می کنند.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه بافت معماری عمارت‌های مسکونی آن دوره برگرفته از هنر و معماری کوردی است اظهار کرد: آجر کاری، نقش و نگار و طراحی‌های صورت گرفته در این عمارت‌ها از هنر فرش و گلیم و حتی جوراب منطقه الهام گرفته شده و هنرمندان و استادکاران منطقه بسیار تلاش کرده‌اند از هنر بومی منطقه استفاده نمایند.

وی افزود: اگرچه در بین این آثار تنها بنای رحیم زاده در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، با بررسی و مطالعه بر سایر بناها می‌توان به جایگاه اجتماعی شهر مهاباد را در اواخر دوره قاجاری و اوایل دوره پهلوی پی برد.

سلیمی تصریح کرد: در یکسال گذشته پرونده ثبتی بناهای تیمچه حسینی، محمودیان، خسروی و شافعی نیز برای مرکز استان ارسال شده که در آینده ای نزدیک به ثبت رسد.

مصطفی احمدزاده مسوول کمیسیون فرهنگی شورای شهر مهاباد نیز با تأکید بر ضرورت مرمت و حفظ این آثار در گفتگو با هاژه اظهار کرد: ارزشمندترین بنای تاریخی شهر مهاباد تیمچه حسینی است که خوشبختانه 60 درصد مالکیت این بنا متعلق به شهرداری است.

وی افزود: شهرداری مهاباد با درک ضرورت ارزشمندی این بنا در هویت شهر مهاباد باید اقدام به مرمت این بنا کند.

احمدزاده تصریح کرد: سرفصلی جداگانه با اعتباری بالغ بر 600 میلیون تومان بصورت قطعی به میراث فرهنگی شهرستان اختصاص یافته که امکان افزایش آن وجود دارد.

وی با بیان اینکه وضعیت حوضخانه‌ها در شهر مهاباد مناسب نیست اضافه کرد: علاوه بر فرسودگی بنا، شاهد دست اندازی به عرصه آثار ثبت شده ملی در این شهر هستیم.

وی افزود: در سال گذشته همتی تاریخی و دلسوزانه برای تپه شایگان برای تعیین حریم و کاوش در آن صورت گرفت و اگر مسوولان همکاری نمایند با جذب اعتبارات دولتی که حق شهرستان است، همچون ارومیه و خوی و بسیاری از شهرهای دیگر انجام سایت موزه‌ای در حد سایت موزه هگمتانه همدان می‌توان ایجاد کرد.

مسوول کمیسیون فرهنگی شورای شهر مهاباد در ادامه با بیان اینکه وضعیت در مهاباد بسیار بحرانی تر از آن است که تصور می‌شود اظهار کرد: تا این لحظه مهاباد حریم مصوب بافت تاریخی خود را ندارد، اقدامی که باید دهها سال پیش صورت می‌گرفت.

احمدزاده افزود: شورای اسلامی شهر باید نقش تاریخی و مهم خود را در زمینه حفظ و حراست از آثار تاریخ شهر ایفا نماید و کوتاهی در این زمینه قابل توجیه نیست.

وی در پایان ابراز امیداواری کرد با همکاری سایر مسوولان شهر مرمت تیمچه حسینی و مابقی آثار ارزشمند شهر اجرایی شود.

مالکی یکی از بازاریان ساکن در عمارت تیمچه حسینی در بخش مرکزی شهر مهاباد(جنب بانک ملی مرکزی) در تشریح مشخصات عرصه و اعیان این بنا اظهار کرد: تیمچه حسینی دارای 2 حیاط بسیار بزرگ و 2 حوض در داخل آن بود، اعیان این عمارت مشتمل بر 32 اتاق بهمراه راهروی طولانی بوده است.

وی با اشاره به بافت درهم‌تنیده کوچه‌ها در بخش مرکزی شهر، حدفاصل فلکه شهرداری تا چهارراه آزادی امروز افزود: سیلابی عظیم از جنوب شهر این منطقه را درنوردیده و بسیاری از ساختمان‌های این مسیر بر اثر آن تخریب شده‌اند، در نهایت خیابان امروزی ایجاد می‌شود و در دو طرف آن ساختمان‌ها و عمارت‌های چند مرتبه احداث می شود.

وی با بیان اینکه درختی که در جلو این عمارت قرار دارد، دارای قدمتی 100 ساله است اضافه کرد: آخرین تغییرات مالکیت این بنا به خریداری آن از سوی سید علی حسینی برمی‌گردد که به منزل مسکونی ایشان تبدیل می‌شود و بعدها به نام تیمچه حسینی در مهاباد شناخته میشود.

مالکی در پایان اظهار کرد: بیشتر بخش‌های عمارت تیمچه حسینی بر اثر فرسودگی از بین رفته و تنها قسمت کوچکی از آن باقی مانده که بنده در آن مشغول به فعالیت هستم.

یک بازاری دیگر که در جوار کاروانسرای سیمون از دیگر بناهای تاریخی بخش مرکزی مشغول به فعالیت است در گفتگو با هاژه اظهار کرد:  مرمت دیوار راسته قصابان بصورت نیمه تمام رها شده است.

وی افزود: ضایعات و مصالح مرمت این دیوار در حیاط آسیاب رها شده و تمامی آنها در زیر برف و باران از بین رفت.