یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ
ئەوساڵ وڵات ڕەنگ و بۆن و تام و چێژی نەورۆزی پێوە دیار نییە، ئەوساڵ ئاگری نەورۆز بڵێسە و تینی ساڵانی نییە، ئەوساڵ باڵندەکانی گەرمێن لە گەڕانەوە‌دا بای باڵیان خۆش نییە ئەوساڵ مامەنەورۆز ئەو پیرە بەئەزموونە جانتاکەی پڕ لە نوقڵ و شیرنی نییە، ئەوساڵ گوڵاڵە سوورەکانی داوێنی تەرەغە و گەزیزەکانی لێواری زرێبار و گوڵی زەردوسووری سلێمان‌بەگی بانە و وەنەوشە بۆن‌خۆشەکانی تەنیشت بێستوون شنە و نەشەی پار و پێراریان پێوە دیار نییە، ئەوساڵ تەقاندن و تۆقاندنی تۆق‌تۆقە و فیشەکە‌شێتە لەبیری کەس‌دا نییە، هەروا هەوڵێکیش لە هەلاوە‌مەلاوەی منداڵە‌چاوگەەشەکان نییە، گەنجەکانیش «هەتەرێ‌مەتەرێ»یان لەبیر نییە، جا نەورۆزێکی نوقڵی تێدا بەش نەکرێ و هێلکەی تێدا سوور نەکرێ و نەورۆزانەی تێدا نەدرێ، کوا ئەوە نەورۆزە؟!
راستی دنیا بۆئاوا شڵەژاوە، خەم باڵی بەسەر دنیادا کێشاوە، هەموو کەوتوینە ژێر باڵی قەزاوە؟ ئەوساڵ چ ساڵێکە وڵات ئاوا تەماوییە؟مرۆڤ بەو رادە کڕومات و رووگرژ و بێ‌دەنگ و خەماوییە؟ نە گمەی کۆترێک دەبیسترێ و نە شەقەی باڵی باڵندەیەک هەست دەکرێ، باس هەر باسی مەرگ‌ونەمان و گۆڕوکفن و تابووت و ئەمانە!! مەلا حەمدون (١٨٥٣-١٩١٧) دەڵێ:
ئەو رۆژە چ رۆژێکە کە عالەم شڵەژاوە هەوری غەزەبی قەهری خودا توند و بەتاوە
گیرۆدەیە ئەو عالەمە هەر کەس بە سیاقێ......کەوتوونە کەشاکەش بە قوماندە و ئومەڕاوە
هەواڵ ئەوەیە: ویروسێکی بچووک بە ناوی کڕۆنا «کووید١٩» لەشاری «ووهان»ی چین، لە سۆنگەی پیسی‌و‌پۆخڵی چەند مرۆڤێک لەرێی خواردنی ئەوەی خوا حەرامی کردووە وەک: «ڕانی جرج، سینگی مار، چەرەساتی قالۆنچە، سەروپێی سەگ، شۆرباوی شەمشەمە کوێرە، گەردەملی پەنگۆیین» لە چەشنی سپایەکی نەبینراو لە پڕ هێرشی هێناوە، ئەو زەوییە بەرینەی هاویشتۆتە ژێر هروژمی بێ‌‌ئەمانی خۆی.
ئەو ویروسە دوای ئیفلیج‌کردنی چین بۆ هەموو وڵاتان وەڕێکەوت، سنووری ڕەگەز و ئاینی نەپاراست، دەوڵەمەند و هەژار، کافر و موسوڵمانی وەژێر پێی خۆی هاویشت، نەتەنیا بۆ ئێران و ناوچەی ئێمە پەلی کێشا، بەرەو ئیتالیا و ئەسپانیا و ئاڵمان و فەرانسە و ئامریکا شاڵاوی برد زیاتر لە ١٧٠ وڵاتی جیهانی داگرت، ئەو زەوییە پان‌و‌بەرینەی کردە گوندێکی بچووک، بەزوویی شوێنی لەسەر ساخڵەمەنی و تەندروستی و ئابووری جیهان دانا.
ئەو پەتا و ئاهۆ و درمە لە ماوەیەکی کەم گۆڕان و ئاڵوگۆرێکی کۆمەڵایەتی سەیروسەمەرەی لەسەر کۆمەڵگای جیهانی پێک‌هێنا، سنووری ڕەگەز و بڕوای هەڵبڕی، موسوڵمان و گاور و فەلە لەسەر ویستی خۆیان بە رێورەسمی هەزار ساڵەیاندا چوونەوە، تەواو ئاڵوگۆڕیان پیک‌هێنا، دەرکی مزگەوت و کلێسە و زانستگا و قوتابخانە و قومارخانە و تالار و سەرسەرا و بازار و باڕ داخرا، بەپێچەوانە، دەرکی زۆربەی زیندان و بەندخانەکان ئاواڵە کرانەوە، پاپ رێبەری مەسیحییەکان لە واتیکان بۆ هەوەڵین جار بە تەنیا رێورەسمی ئایینی و پاڕانەوەی ئەنجام‌دا، نوێژی بەکۆمەڵ لە مەککە و مەدینە بۆ ماوەیەکی دیاری نەکراو راوەستا، رێورەسمی حەجی عەمرە وەداوخرا، بنکەی ئایینی شیعەکان لە قوم و مەشهەد داخرا، لە وڵاتی کویت دەقی بانگی نوێژی موسوڵمانان دوای هەزار‌و‌چوارسەد ساڵ ئاڵوگۆڕی بەسەردا هات، لە جیاتی «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ» وەرن بەرەو نوێژکردن، ئەو رستەیە «صَلُّوا فِی بُیُوتِکُم»، «صلوا فی رحالکم» لە ماڵەکانتان نوێژ بکەن لەسەر کێش و ریتمی دەقی پێشوو بڕیاری لەسەر درا و بەو شێوە بانگدرا.
تەنانەت هەڵس‌وکەوتی ئاسایی وەک چاک‌وچۆنی و حاڵ‌و‌ئەحواڵ پرسین ئاڵوگۆڕی بەسەردا هات بە بێ‌دەست لەناو دەستی یەک نان، لە ترسی کرۆنا بەپەلە لێک هەڵبڕان، ئەو چەشنە ڕەفتارە وەک دیمەنێک لە دیمەنەکانی رۆژی قیامەت دەهاتە بەرچاو، ئەو رۆژەی مرۆڤەکان لەترسی چارەنووس لەبەر یەکتر هەڵدێن «يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ».
لەوانە سەیرتر، غەربی سەمایەداری لایەنگری «لیبراڵ و دیموکراسی» کە بڕوای وابوو دەرەقەتی هەموو کێشە و قەیرانێک دێ، بەڵام بۆ چارەسەرکردنی ئەو پەتایە لێهاتوویی لەدەست دا، سیستمی دیموکراسی فەشەلی هێنا، ترانزیت و هامووشۆ شل بۆوە، گەشتە ئاسمانییەکان پووچەڵ کرانەوە و زۆربەی باڵافرەکان لەفڕین کەوتن، بازاری گەپ و گەمە و گەڕاڵی و گەللایی و بەڕەڵلایی دوایی هات، ئەو زلهێزانەی کە زۆر لەخۆبایی بوون، بەلێشاو دۆڵاریان هەڵدەڕشت و یۆرۆیان تەرخان دەکرد بۆ ئەوە مووشەک و ئەتۆم ساز کەن و بۆ وڵاتی رەش‌وروتانی بە دیاری بنێرن، هەروا مرۆڤ کۆپی کەن و مێشک‌دەست‌کرد «مغز مصنوعی» ساز کەن، هەموویانی بەدەست ئەو ویروسە بچووکە گیریان کردووە و سەریان سوڕماوە و قولیان لێ بۆتە فل.
سەیرە، بیربکەوە، لە رازورەمزەکانی ئەو کەون و کائیناتە سەر دەرناهێنن، لەبەرامبەر هێز و قودرەتی نهێنی بێ‌دەسەڵات و وڕ و کاسین، لەنێو دڵی ئەتۆم و ئەلکترون و پرۆتۆنەکان بێ‌هەواڵین، خودا دەفەرمێ: «وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ» مدثر /31 لەخوا بەدەر کەس ژمارەی هێز و پێشمەرگەکانی پەروەرەندەی تۆ نازانێ. ئەو هەشت ملیاد کەسە لە چلۆنایەتی ئەو ویروسە بچووکە سەریان سوڕماوە و دنیایان لێ وێک هاتووە، ئەو ویروسە تا ئەوڕۆ (نەورۆزی ٩٩) سەد و حەفتا وڵاتی جیهانی تەنیوەتەوە و نۆ هەزار مرۆڤی لەناو بردووە.
بەرێزان، هەر چەند ئەو کارەساتە دڵتەزێنە و پەژارە باڵی بەسەر تەواوی جیهان کێشاوە، بەڵام ئاگادارین، ئاشی دەوران زۆرجار ژیانی مرۆڤی خستۆتە مەترسی و هاڕیویە و هەڕەشەی لە مان و نەمانی کردووە، هەر لە ئاجووج باوجووج ڕا «إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ» / کهف ٩٤ تا هات هاتی رۆم و هێرشی جانگیر و شاڵاوی تەیموورە شەلە کە منارەی لە کەللەی مرۆڤ دروست دەکرد تا شەڕی هەوەڵ و دووهەمی دنیا کە چل ملوێن کەسی تێدا لەناو چوو، هەروا لەساڵی گرانی و قات‌وقڕی، جیا لە گرانی، شاری سابڵاغ لەلایەن سوورەکان قەتڵی‌عام کرا، لە حەشیمەتی پازدەهەزار کەسی ئەو شارە، هەشت هەزار کەس بە شمشیری شۆشکای ساڵداتە رووسەکان سەریان بڕدرا(١٩١٦ی زاینی) هەر دوێنێ لەلایان عەفلەقییە بەعسییەکانی ئێراق، سەدوهەشتاودووهەزار کوردی بێ‌تاوان بێ‌سەروشوێن کرا، دواتر هەر لەو وڵاتە لە هەڵەبجە بە گازی خەردەل _ دیاری رۆژئاواییەکان بۆ سەددام _ پێنج‌هەزار کەسی بێ‌تاوان لەو شارە خەفە کرا، (ئەورۆ ساڵهاتی بیرەوەری ئەو جینایەتەیە، سی‌و‌دوو ساڵ پێش سەددام ئەو دەستەگوڵەی بە پشتیوانی نەتەوەیەکگرتووەکان بە ئاودا دا) ئەو تاوانە نەتەنیا بە ژێنۆساید نەناسرا، هەتا ئەورۆ هیچ دەسەڵات و دەوڵەتێک بەفەرمی سەددامی بە تاوانبار دانەنا.
جیا لەوانە سەربڕین و قەتڵێ‌عامی هەشت هەزار موسوڵمان لە «بوسنی» بەدەستی «سیرب»ەکان لە شەش رۆژدا، ئەو جینایەتە لەناو دڵی ئوروپای لیبرال دیموکرات ساڵی ١٩٩٥ واتە بیست و پێنج ساڵ بەر لە ئێستا رووی دا. ئەوانە چەند وێنە لەو نەهامەتیانە بوون کە مرۆڤ بۆخۆی تۆوەکەی داچاندووە...
جیا لەو بەڵایانە، بەڵای نەخۆشی تاعوون و وەبا و چاوقووڵکە و ئازارە‌باریکە و کەوتوویی و جەرگەرەشە و سێبەرۆ و سیل و دیق و سوورێژە، هەر یەک لە کاتێکدا شاڵاوی خۆیان هێناوە و حەشیمەتی چەند شار و گوندیان کەرەت کردووە و جەماوەرەێکی زۆریان لەناو بردووە. هەروا بەڵای هروژمی کوللە و کێچ و ئەسپێ و بۆق و رەشەبا و سەڕسەڕ و سۆنامی و سێڵاو و ئەوجار رووداوی هاتوچۆ، ئەوانە هەموو بە نۆبە هاتوون و بوونە هۆی لەناوبردنی مرۆڤ ئەورۆش ئەوە تاو فەتا و پەتای ویروسی «کووید١٩» ناسراو بە کڕۆنا ملی لەبەر مل و هەناوی تەواوی مرۆڤ ناوە، هەر ئێستا کە ئەو دێڕانە دەنووسم سەعات شەشی دوانیوەرۆی 98/12/29، گوێم لە هەواڵە، دەڵێ هەر ئەورۆ ١٤٩ کەس لە ئێران بەهۆی کرۆنا گیانیان لەدەست داوە، تا ئەوڕۆ لە ١٩٥ وڵات ١٧٠ وڵات کڕۆنا دایگرتووە و بەپێی سەرژمێری دەوڵەتان ١٠٠٠٠ کەس بەو پەتایە تێداچووە.
بەڵام مێژوو پێمان دەڵێ، لەگەڵ ئەو هەمووە بەڵایە و دوای ئەو هەموو فەتا و پەتایە ژیانی مرۆڤ دوای ماوەیەک ئاسایی بۆتەوە و ئاسۆ روون بۆتەوە و برین و زامەکان سارێژ بوونەوە و خەمەکان لەبیر چوونەوە و ژیان هاتۆتەوە سەر تەوەرە و بستەی جاران.
باوەڕمان هەیە هەر دەردێک دەرمانی هەیە «لِكُلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ» ئەوە مزگێنی خودایە دەفەرمێ «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا،إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا» الشرح 6.5 پاش هەر تەنگانەیەک فەرحانەیە، بەڵێ لەپاش تەنگانە فەرحانی هەیە.
دوا وتە ئەوەیە، پێویستە لەو نەهامەتییە و لەو بەڵایە ئەغیار بینەوە، بیانوو بە قەدەری خودا نەگرین و لەخۆبایی نەبین، دەرس وەرگرین، لەدنیای وڕی و هوڕی و هوڕهوڕی بێینە دەر. لەمانای ڕاستەقینەی ژیان حاڵی بین، ژیان بریتی نییە لە «کارکردن بۆ خواردن و خواردنەوە و خواردن و خواردنەوە بۆ کارکردن» ئەرخەیان بین بەقەڵەمی بەزیوی کۆڵ، لە رازورەمزەکانی کەون و کائینات سەر دەر ناهێنن. لە بەرامبەر قودرەتی نهێنی بێ‌دەسەڵاتین. باوەری پتوونمان بە مانای ئەو فەرموودە هەبێ کە خودا دەفەرمێ: «قُلْ لَنْ يُصِيبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَنَا» توبە / ٥١ واتە بڵێ جگە لەوەی خودا بۆی نووسیوین تووشمان نایە، لە دڵەڕاوکێ خۆمان قوتار کەین. مەلا ساڵەی «حەریق» دەڵێ:
عیلاجی دەردی بێ‌دەرمانی من، هەر لوتفی جانانە
بەڵێ ئەو خۆی حەکیمە، لوتفەکەی دەرمانی دەردانە