به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی هاژه، کتاب «مهاباد: شکل‌یابی، توسعه فضاهای شهری و بناهای تاریخی» به قلم دکترحسن کریمیان و اسماعیل سلیمی توسط انتشارات جهاد دانشگاهی چاپ و منتشر شد.
این کتاب حاصل پژوهش رساله‌ای مقطع کارشناسی ارشد اسماعیل سلیمی در رشتۀ باستان شناسی به راهنمایی دکتر حسن کریمیان که در تاریخ 29/11/1396 در دانشگاه تهران با درجه عالی دفاع شده، و به تازگی در انتشارات جهاد دانشگاهی تهران به چاپ رسیده است.
جلد اصلی کتاب تصویری از مهاباد عصر قاجاریه را نشان می‌دهد که توسط علیخان والی حاکم مهاباد تهیه شده، و تصویر پشت جلد نیز از داخل گوردخمه فقره‌قا به سمت دشت حاصل‌خیز شهرویران و شهر مهاباد است. برای تألیف این کتاب نویسندگان به روش میدانی تمام بافت قدیمی شهر مهاباد یعنی خاستگاه نخستین شهر و توسعۀ آن تا عصر پهلوی اول را مورد مطالعه و بررسی قرار داده‌اند و در بخش کتابخانه‌ای نیز از 300 منابع به زبان‌های فارسی، کوردی، انگلیسی، عربی، عثمانی و روسی بهره گرفته‌اند که بر غنای این اثر افزوده است.
نویسندگان در این کتاب و در یک چارچوب کلّی به شهر دریاز قبل از بنا نهادن مهاباد، دلیل انتخاب مکان فعلی مهاباد جهت احداث شهر در دورۀ صفویه، مهمترین عوامل رشد و توسعه مهاباد به عنوان مرکز مکریان در چهار سدۀ گذشته و سازمان فضایی و ساختارهای معماری آن پرداخته‌اند.
این اثر از مهمترین و بارزترین منبعی در ارتباط با شهر مهاباد است که در آن نویسندگان با بینش علمی و دانشگاهی به شکل-گیری و توسعه‌ای شهر مهاباد پرداخته‌اند و در مجموع از چهار فصل و بخش مقدمه، نتیجه‌گیری و کتابنامه به رشتۀ تحریر درآمده است.
نویسندگان در فصل اول: «بستر زیست محیطی شکل‌یابی و توسعۀ شهر مهاباد» به نقش عوامل؛ طبیعی و جغرافیایی (زمین‌شناسی، توپوگرافی و ناهمواری‌ها، جنس خاک، آب و هوا، بادها، منابع آب، پوشش گیاهی و جانوری، جغرافیای انسانی)، سیاسی و نظامی، اقتصادی و تجاری، ایلات و عشایر اطراف مهاباد و نقش آن‌ها در شکل‌گیری و توسعه‌ای شهر مهاباد پرداخته‌اند. این فصل جهت آشنایی با جغرافیای مهاباد و مناطق اطراف از اعتبار ارزندۀ برخودار است.
فصل دوم: «بسترهای تاریخی شکل‌یابی و توسعۀ مهاباد (ساوجبلاغ مُکریان)» به حضور و سکونت انسان از قدیمی-ترین ازمنه (دورۀ پارینه سنگی قدیم) تا عصر پهلوی اول با بهره‌گیری از شواهد باستان‌شناختی و جغرافیایی تاریخی در شهرستان مهاباد می‌پردازند. از مهمترین ویژگی این بخش اشاره به والیان مکریان و اقدامات آن‌ها از عهد امیر سیف‌الدین تا جانشینان سردار عزیز خان وزیر جنگ ایران در دورۀ قاجاریه و همچنین اشاره سیاحان و جهانگردان خارجی به این منطقه از ایران و از جمله شهر مهاباد است. این فصل جهت بازسازی حضور انسان در شهر مهاباد در ادوار پارینه‌سنگی، نوسنگی، مس-سنگی، مفرغ، عصر آهن، دورۀ تاریخی (مانناها، اشکانیان و ساسانیان)، دورۀ اسلامی و از جمله اواخر صفوی تا پهلوی اول دارای اطلاعات بس ارزشمند است.
فصل سوم: «سازمان فضایی شهر مهاباد (ساوجبلاغ) از اواخر صفویه تا پهلوی اول» از مهمترین بخش این کتاب است که در ابتدا نویسندگان به دریاز هستۀ اولیه شهر مهاباد، وجه تسمیه و قلمرو ساوجبلاغ مُکری (مهاباد)، مهاباد (ساوجبلاغ) مرکز کوردستان مُکریان، و سازمان فضای شهر مهاباد از اواخر دورۀ صفوی تا عصر پهلوی اول شامل؛ شبکه‌های ارتباطی درون شهری و برون شهری، تأسیسات دفاعی (دیوار دفاعی و برج و باروی دور شهر، سربازخانه)، فضاهای حکومتی (عمارت حاکم-نشین، ضرابخانه)، محلات تاریخی، فضاهای مذهبی (مساجد، آرامگاه‌ها، خانقاه‌ها، حوضخانه‌ها، کتابخانه و دارالعلم، قبرستان‌ها)، فضاهای تجاری و عام المنفعه (بازار تاریخی مهاباد، کاروان سراها، پل‌ها، حمام‌ها، آسیاب‌ها، بندها، باغ و بوستان‌ها، شبکه‌های آبرسانی) و فضاهای مسکونی (ساختمان محمودیان، رحیم زاده، شافعی و ...) به تفصیل پرداخته‌اند. این فصل از کتاب با توجه به نخستین مطالعه در ارتباط با موضوعاتی از قبیل؛ محوطۀ دریاز به عنوان شهری مهم قبل از بنا نهادن مهاباد، محلات تاریخی، قبرستان طیف‌های مختلف شهر (حاکمان مکری، کوردها، ارمنیان، یهودیان)، فضاهای حکومتی و عام‌المنفعه، ضرابخانه، مساجد، خانقاه‌ها، آرامگاه‌ها، فضاهای مسکونی طبقات مرفه شهر، شبکه‌های آبرسانی و دفع فاضلاب، از اهمیت علمی در خور توجهی در ارتباط با مهاباد عصر صفویه تا پهلوی اول برخوردار است.
فصل چهارم: «تحولات کالبدی شهر مهاباد» که حاصل پژوهش میدانی نویسندگان بوده به شکل یابی هستۀ اولیه شهر مهاباد، توسعۀ شهر به روزگار قاجار، تخریب یکپارچگی بافت شهر در اثر جنگ جهانی اول و شورش‌های شیخ عبیدالله شمزینی و سمکو شکاک و ساختار اجتماعی شهر مهاباد از اواخر دورۀ صفویه تا عصر پهلوی اول پرداخته‌اند.