گردشگری بعنوان یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در جهان بشمار می‌آید و طی پنجاه سال گذشته اهمیتی بسیار چشمگیر یافته است. بسیاری از کشورها با استفاده از این رهیافت توانسته‌اند وضعیت خویش را تاحد درخور توجهی بهبود بخشند و به مشکلات اقتصادی خویش، از قبیل پایین بودن سطح درآمد سرانه، فراوانی بیکاری و کمبود درآمدهای ارزی فائق آیند.
گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی و منطقه‌ای می تواند فرصت‌های جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه ایجاد نماید، از سویی دیگر درآمدهای ناشی از گردشگری و توریسم یک جریان مداوم سرمایه و انسان از مرکز به سوی پیرامون به‌وجود می‌آورد و گردشگری می‌تواند به گسترش عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه درآمدها نیز کمک نماید.
گردشگری یا توریسم واژه‌ای فرانسوی با ریشه لاتین برگرفته از کلمه Tour است که به معانی پیمودن، سیرکردن و گردش نمودن به کار رفته است. بر اساس تعریفی از سازمان ملل که بنابر پیشنهاد اتحایه بین المللی سازمان جهانگردی در رم ارائه شده است" گردشگر یا بازدید کننده موقت کسی است که به منظور تفریح، استراحت، گذران تعطیلات، بازدید از نقاط دیدنی، انجام امور پزشکی، درمانی و معالجه، تجارت، ورزش، زیارت، دیدار از خانواده، مأموریت و شرکت در کنفرانس به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند، مشروط بر اینکه مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 3 ماه بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه او مدنظر نباشد.
مقوله گردشگری از ابتدا تاکنون همواره از دو منظر صنعتی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و صاحب نظران نیز در تقسیم بندی این پدیده بین مقوله‌های صنعتی اقتصادی و اجتماعی اختلاف نظر دارند، اما اگر این پدیده را صنعتی هم بدانیم باید قبول کرد بدلیل اینکه توسعه و رونق آن به نقش پر رنگ مردم وابسته است و بخش بزرگی از درآمدهای آن به مردم و شهروندان باز می‌گردد صنعتی مردمی است، چراکه کارآفرینان، بازاریان، دستفروشان، شهروندان و ... بیشترین درآمد را از گردشگری در مقایسه با ادارت شهرستان و دولت مرکزی کسب می‌کنند.
شهر مهاباد با پیشینه تاریخی بلند، همسایگی با اقلیم کوردستان، وجود جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی، تجاری، پزشکی و... در منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هرساله علاوه بر میزبانی از گردشگران و مسافران استانی و کشوری مقصد گردشگرانی از اقلیم کوردستان و در مقیاسی کمتر از سایر کشورهای دیگر نیز می‌باشد.
کسب رتبه‌های اول گردشگری، تعداد و میزان بازدید و ورود گردشگر و مسافران بسیار مورد توجه مسوولان قرار گرفته و هر سال قبل از شروع تعطیلات نوروزی و تابستانی ستاد خدمات سفر تشکیل و در طول سال آمارهایی از تعداد ورود گردشگر و اسکان آنها بدون تحلیل و پژوهشی در راستای کیفیت سنجی و تأثیر این آمار به شهرستان ارائه می‌دهد.
با ذکر این نکته که ورود و جذب گردشگران یکی از مهمترین قدم‌های صنعت گردشگری می‌باشد باید توجه داشت که این اقدام تنها قدم اول از چندین قدمی است که در عرصه اقتصاد گردشگری بباید برداشته شود، لذا باید تمامی جنبه‌های این صنعت را اعم از تثبیت زمانی و ماندگاری گردشگر در شهر، چگونگی کسب درآمد از گردشگر، ایجاد شغل برای افراد، کارآفرینی و حتی ایجاد مراکزی که پول گردشگران در آن خرج شود، مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد و در راستای آن برنامه‌ای جامع، دقیق و حساب شده تدوین گردد.
پرداختن و تدوین برنامه‌های خرد و کلان علمی نیازمند نگرشی سیستمی و همه جانبه است که در آن حلقه‌ها بصورت زنجیر اتصال پیدا می‌کنند و علاوه بر تأثیرگذاری و تأثیرپذیری اعضا، کلیتی را به حرکت درمی‌آورند و آن صنعت و اقتصاد گردشگری در شهر است.
اگر با زاویه‌ای و خوانشی متفاوت ورود گردشگران و مسافران به مهاباد مورد بررسی قرار گیرد خواهیم دید که ورود گردشگران و مسافران با اسکان رایگان و حمل و نقل رایگان و حتی عدم ایجاد مراکزی که گردشگران را وادار به خرج پولهای خود نماید جز افزایش تورم، هزینه‌ها، برهم زدن آرامش اجتماعی و ایجاد زباله سودی عاید شهروندان نخواهد کرد.
اسکان
اگرچه اسکان فرهنگیان در مدارس دولتی به عنوان کمک به خانواده‌های فرهنگی صورت می‌گیرد،اما این اقدام بدون ایجاد جاذبه‌هایی دیگر و جبران درآمد از دست رفته ناشی از اسکان عملا ضربه زدن به درآمد شهروندان و صاحبان مراکزی است که از راه اسکان گردشگران و مسافران کسب درآمد می‌کنند.
مسوولان ستاد خدمات سفر و مجموعه مدیریت شهری باید بستری را فراهم سازند که از ضعیف‌ترین تا قوی‌ترین اقشار جامعه علاوه بر علاقمندی بتوانند به مهاباد سفر کنند و در کنار آن ایجاد مراکزی متناسب با جیب گردشگران نیز در دستور کار قرار گیرد، لذا ایجاد سویت، مسافرخانه، هتل، اقامتگاه بوم گردی و حتی مراکز اسکان رایگان در شهر مهاباد باید وجود داشته باشد اما در کنار آن مراکز درآمدزا برای شهروندان نیز مورد توجه قرار گیرد.
توسعه زیرساختهای اسکان و اقامتی با درنظر گرفتن جنبه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و البته متنوع و جذاب از لازمه‌های شهرستان مهاباد است که علی‌رغم دارابودن چندین هتل و مسافرخانه توسعه آن باید در دستور کار قرار گیرد.
مراکز تاریخی و فرهنگی
بسیاری از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی شهر مهاباد در دهه‌ها و قرن‌های گذشته ساخته شده و همین عوامل در شکل‌گیری هویت فعلی شهر مهاباد نقش اصلی را داشته‌اند اما وظایف اصلی مدیریت شهری و در رأس آنها سازمان میراث فرهنگی نگهداری، مرمت و توسعه زیر ساخت و جاذبه در آنها یا جوار آنها است که بدلیل عدم کارآمدی سازمان مربوطه اقدامات متناسب با آن صورت نگرفته است.
عدم توانایی مالی و نیروی کافی اداره میراث فرهنگی در مهاباد کفاف نگهداری و محافظت از آثار تاریخی و باستانی را هم نمی‌دهد و در این شرایط توسعه زیر ساخت و یا مرمت آنها عملا به فراموشی سپرده شده و بیشتر امورات این اداره حول محور گزارشات روتین و یا افتتاح و بیان عملکرد بسیار جزئی این اداره در جشن‌های ملی و مناسبت‌ها است.
دخمه سنگی فقره قا به عنوان یکی از نمادهای هویتی اولین امپراطوری جهان که خالق تمدن شهری با ضوابط مخصوص است عملا به فراموشی سپرده شده و اقدامات مختصر عمرانی نیز عملا فرسوده و رها شده است. از سویی دیگر توسعه زمین‌های کشاورزی بجای تعیین حریم کار را به جایی رسانده که برای بازدید از ابنیه نیز باید از کشاورزان اجازه گرفت.
این وضعیت برای بیشتر بناهای تاریخی، باستانی و فرهنگی مهاباد ازجمله حمام تاریخی لج، که بارها تیدبل آن به مرغداری و کاهدانی سوژه رسانه‌ها شده وجود دارد، وضعیت برده کونته، تپه شایگان و چندها اثر تاریخی دیگر نیز به همین منوال است و با این شرایط بعید به نظر می‌رسد تغییری در روند آن ایجاد شود.
برای جلوگیری از این روند سرمایه گذاری مشارکتی بین بخش خصوصی و میراث فرهنگی و یا مابین سازمان شهرداری و این اداره باید در دستور کار قرار گیرد و با سرمایه گذاری میان مدت و بلند مدت درآمد پایداری برای این اداره و بخش گردشگری شهر ایجاد کرد.
مراکز تفریحی
ایجاد مراکز تفریحی در شهر توریستی یکی از مهمترین و ابتدایی ترین زیرساخت‌هایی است که برای کسب درآمد از گردشگری ایجاد می‌شود.
مراکز تفریحی اعم از شهربازی، سینما، تئاتر، طبیعت گردی، پیست بازی‌های مختلف، پارک و... دهها مرکز متنوع دیگر تنها عناصر کلی هستند که در بسیاری از موارد از آنها به عنوان عوامل مهم تفریحی یاد می‌شود، اما آنچه علی‌رغم پتانسیل بسیار بالای مهاباد و بسیاری از شهرهای منطقه مغفول مانده استفاده از نمایشگاه‌های محصولات بومی، فولکلور، جشنواره‌های فرهنگی (آداب و رسوم، آشپزی، تنقلات و...)، هنری سالانه می‌باشد.
برگزاری جشنواره‌های مختلف در ایام تعطیلات سال یکی از قوی‌ترین ظرفیت‌های منطقه و شهرستان مهاباد است که همچنان مغفول مانده و نیازمند مدیریتی خلاق و نوآور است. از نمونه‌های موفق این جشواره‌ها می‌توان به جشنواره تئاتر، فیلم کوتاه، حیران و آواز و ... در شهرهای مختلف اشاره کرد که با ایجاد نمایشگاه‌های کوچک و گمنام در مکانی منفصل از اماکن گردشگری شهر قابل مقایسه نیست.
برگزاری جشنواره و رویداد فرهنگی و هنری بمدت 1 هفته و بیشتر بستری بسیار مناسب با ظرفیتی غیر قابل وصف را برای مراکز اقامتی، تفریحی، خدماتی و تجاری فراهم می‌کند که می‌تواند در معادلات اقتصادی یک شهر تغییر و تحول ایجاد نماید.
مراکز تجاری و مراکز خرید
مراکز تجاری از دیگر مولفه‌های اقتصاد گردشگری می‌باشد که بخش عظیمی از شهروندان . خانوارهای شهر از آن بهره‌مند می‌شوند.
در واکاوی دقیقتر منظور از مراکز خرید تنها مجتمع‌های تجاری بزرگ همچون بازارچه، تاناکورا و بازار مرکزی شهر مد نظر نیست بلکه فروش تنقلات، ساندویچ، دسرها و غذاها و انواع خوردنیها نیز در این مجموعه قرار می‌گیرند و حلقه مفقوده بخش تجاری گردشگری نیز در همین نقطه نهفته است به نحوی که این بخش با اشتغالزایی برای اقشار پایین جامعه در نهایت به عدالت اجتماعی و توزیع ثروت و درآمد ناشی از این صنعت در بین اکثریت جامعه منجر می‌شود.
جمعبندی
تحلیل و واکاوی گردشگری در شهر مهاباد بحدی گسترده است که باید آنرا در قالب مطلعات یک طرح جامع گردشگری گنجاند و هدف از این جستار تنها واکاوی برخی فاکتورها و حلقه‌هایی است که در این شهرستان مغفول مانده و مورد توجه مسوولان قرار نگرفته است.
علاوه بر نیازمندی شهرستان مهاباد به برخی زیرساختها به نظر می‌رسد تلاش‌های جدی در راستای برگزاری جشنواره‌های فاخر مدت دار صورت نگرفته و همین موضوع یکی از حلقه‌های مفقوده گردشگری در این شهرستان است، از دیگر جشنوارهایی که متناسب با فرهنگ منطقه به آن می‌توان اشاره کرد: جشنواره برداشت عسل، جشنواره بازی‌های بومی محلی، جشنواره مد و لباس کوردی، آشپزی، آداب و رسوم، نمایش‌های سنتی و فولکلور، موسیقی، تئاتر، سینما، اسب اصیل کوردی و... است.
از سویی دیگر عدم توجه به برخی مشاغل خرد و کسب و کارهای کوچک در جوار مجتمع‌های تجاری یا در قالب نمایشگاه دائمی و مراکز سنتی از دیگر حلقه‌های مفقوده در بخش تجاری می‌باشد که علی‌رغم کوچک بودن درآمدهای میلیاردی در آن نهفته است. بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین و یا آسیا از طریق ایجاد مراکز فروش دسر، عصرانه و غذای محلی بخش بزرگی از افراد شاغل را در این بخش به درآمدزایی بالا رسانده و زمینه را برای ایجاد بسیاری از شغل‌های دیگر با درآمد بالا فراهم کرده است.
در پایان لازم به یادآوریست اگر هدف مسوولان و مدیریت شهری قرارگیری در صنعت گردشگری است باید به دنبال راههای جهت جاذبه بیشتر، اشتغال بیشتر، درآمد بیشتر و راههای جهت خرج پول گردشگران در این شهر بود و اگر هدف خدمت به گردشگران و مسافران است باید بودجه‌های بیشتری را صرف جمع آوری پسماند، کاهش تورم، گرانی و ... کرد چراکه ورود گردشگر و مسافر بدون هیچ نفعی تبعات اجتماعی زیادی را بدنبال خواهد داشت.