حرفه پالان دوزی از جمله صنایع دستی بسیار قدیمی است که در گذشته های دور در کردستان و بسیاری از مناطق دیگر کشور رواج داشته و امروزه به دلیل ماشینی شدن زندگی این صنعت در حال فراموشی و افتادن پالان از اسب است.

صنعت پالان دوزی یکی از صنایع بسیار قدیمی در کردستان است که به واسطه صعب العبور بودن منطقه، نوع معیشت مردم، شرایط اقتصادی استفاده از حیوانات مانند الاغ، قاطر و اسب برای باربری رواج داشته است.

پالان دوزی در شهرستان مرزی بانه با توجه به برخی کاربردها از جمله حمل بار با چهارپایان در روستاهای صعب العبور آن برخلاف دیگر نقاط استان با تعداد محدودی استادکار (هشت نفر) همچنان ادامه دارد که تعدادی از آنها در خیابان بساط آباد و چند استادکار دیگر نیز در روستاهای مرزی به صورت پراکنده و محدود مشغول کار هستند.

وستا حسن رمضانی یکی از پالان دوزان خیابان بساط آباد بانه است که بیش از ۳۰ سال به این حرفه اشتغال دارد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: قبل از اینکه حرفه پالان دوزی را بیاموزم در روستای صدبار دامداری و کشاورزی می‌کردم و بعدها به دلایل مختلف مجبور به مهاجرت شدیم.

وی با بیان اینکه در شهر به دنبال راهی برای کسب روزی حلال می‌گشتم که پالان دوزی را انتخاب کردم افزود: ۳۴ سال قبل حرفه پالان دوزی را پیش وستا یحیی در گه‌رکی‌سه‌رو "محله بالا" شروع کردم ۲ سال پیش وی شاگردی کردم و بعد از آن خودم حرفه کار پالان دوزی را به تنهایی ادامه دادم.

وی به انواع پالان اشاره کرد و اظهار داشت: ابتدا پالان را به صورت میخکی درست می‌کردم و بعدها نوع دیگر از پالان که با آن حرفایی می‌گویند رواج پیدا کرد اکنون نیز نوعی دیگر که توسط استادکاران سنندجی طراحی شده رواج یافته البته پالان میخکی همچنان مشتریان خود را دارد.

این استاد کار پالان دوزی با اشاره به اینکه «جل‌وجل پالان یا جل کورتان» نوع دیگری از پالان است که در گذشته رواج زیادی داشته است، افزود: البته برای هر حیوان نوعی پالان مخصوص دوخته می‌شود و نوعی که خودم آن را ابداع کردم نیز در بازار رواج دارد.

رمضانی پالان دوزی را حرفه‌ای فراموش شده دانست و گفت: هر روز یک پالان با همکارم وستا جمال می‌دوزیم و هر پالان حدود ۵۰۰ هزار ریال مواد اولیه لازم دارد و به قیمت ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال به فروش می‌رسد.

وی با بیان اینکه بسیاری از وسایلی که در تهیه پالان استفاده می‌شود ساده و ابتدایی است اضافه کرد: در رویه پالان از گلیم و فرش‌های قدیمی و کهنه که کاربرد دیگری ندارد بکار می‌رود و برای داخل پالان نیز از ساقه نوعی گیاه به نام جگن یا پیاوازوک که در حاشیه دریاچه مریوان رشد می‌کند، استفاده می‌کنیم.

این صنعتگر یاد آور شد: امروز به واسطه بسته شدن مرزها و تغییر سبک زندگی مردم از سنتی به ماشینی استفاده از حیوانات برای باری منسوخ شده و این شغل نیز بی رونق شده و مشتریان آن نیز بسیار کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه اکنون پالان از اسب افتاده است گفت: این روزها جوانان رغبتی برای یادگیری این حرفه ندارند و مانند بسیاری دیگر از صنایع و هنرهای دستی قدیمی در حال فراموشی است و با از کار افتادن نسل ما به زوال می‌رود.

وی اظهار داشت: حدود ۱۰ سال قبل قرار بود اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیمه پالان دوزان را بیمه کند و ۸۰ درصد حق بیمه آن را پرداخت کنند که تاکنون هیچ اقدامی انجام نشده است.

پالان دوزی در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بانه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه پالان دوزی از رشته‌های صنایع دستی است، گفت: تلاش برای ثبت ملی حرفه پالان دوزی به نام بانه آغاز و مراحل اولیه آن انجام شده که امیدواریم این حرفه به عنوان صنایع دستی و رشته‌های منسوخ شده در فهرست آثار ملی کشور به ثبت برسد.

سعدالله رحیمی خواه افزود: هنر پالان دوزی از رشته‌های کاربردی است که از گذشته‌های خیلی دور در منطقه رواج داشته ولی امروزه بدلیل ماشینی شدن سبک زندگی از رونق افتاده و مشتریان خود را از دست داده است.

وی ماشینی شدن سبک زندگی را یکی از دلایل منسوخ شدن پالان دوزی دانست و اظهار داشت: در شهرستان بانه بدلیل صعب العبور بودن برخی روستاها استفاده از حیوانات در برخی فعالیت‌های روزمره به صورت بسیار محدود رواج دارد و نیاز مردم در این مناطق سبب ماندگاری صنعت پالان دوزی به صورت محدود شده است.

رحیمی خواه به موضوع بیمه پالان دوزان اشاره کرد و یادآور شد: افرادی که کمتر از ۵۰ سال سن دارند می‌توانند زیر پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار گیرند و از مزایای آن برخوردار شوند.

پالان پوششی است که به منظور بهره کشی بهتر و حفاظت از حیوانات بارکش از آن استفاده می‌شود و متشکل از چند لایه پارچه نرم و ضخیم به نام جوال و لایه‌ای هم به عنوان استر که از پارچه‌ای ضخیم به نام خامه می‌دوزند، است.

داخل آن را با پوشال به نام "قامیش و زه ل" که بیشتر در کنار دریاچه‌ها و اطراف رودخانه یافت می‌شود، پر می‌کنند برای روی پالان نیز از تکه‌های جاجیم، کلیم و قالیچه کهنه و قدیمی دستی استفاده می‌شود.

در تمام نقاطی که از پالان بهره می‌گیرند اندازه و مواد آنها با هم تفاوت‌های دارد اگر چه در ظاهر تمام مواد و وسایل بکار رفته مانند هم هستند ولی با توجه به موقعیت جغرافیایی هر منطه نوع مواد بکار رفته با هم تفاوت دارند.

در شهرستان بانه پنج پالان دوز در خیابان بساط آباد و یک پالان دوز دیگر در محله حمزه آباد فعالیت می‌کنند.

همچنین در روستای مرزی بلکه هم یک پالان دوز در کنار کار کشاورزی و دامپروی به این شغل اشتغال دارد البته بسیاری از پالان دوزان این حرفه را از پدران خود به ارث برده‌اند، در زبانی کُردی به پالان «کوپان» یا «کورتان» می‌گویند.

«وەستا به معنی استاد است»

در گذشته شهر بانه ۲ محله گه رکی سەرو «محله بالا» و گه رکی خوارەوە «محله پایین» تقسیم شده است.

شهرستان مرزی بانه با ۱۵۸ هزار نفر جمعیت در ۲۷۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز استان کردستان واقع شده است.